Tezislər / Theses

Elmi rəhbər: akademik V.M.Fərzəliyev 
Açar sözl
ə
r:
 
tiokarbamir, β-ketoefir, p-anisaldehid, 4-para-tolil-2-metil-6-tiokso-1,5-
dihidro pirimidin-3-tsikliktiokarbamidlərin sintezi 
Tərkibində azot heterotsiklik teroatom tərkibli heterotsiklik birləşmələr 
təbiətdəçox geniş yayılmış və canlı orqanizmində xüsusi rol oynayır. Onlar 
yüksək bioloji aktivliyə malik olub alkoloidlər, vitaminlər, fermentlər və nuklein 
turşusu tərkibində iştirak edərək bioloji həyatın inkişafına kömək edir. Piri-
midin əsası urasil, timin, sitozin, nukleotidlər, RNT, DNT tərkibində iştirak 
edir[2]. Tərkibində pirimidin fraqmenti iştirak edən metilurasil və pentoksil 
anabolik vəantikatabolik aktivlik göstərir, eritro və leykopoezanın stimulya-
toru rolunu oynayır. Pirimidin fraqmentində müxtəlif funksional qruplar və 
radikalların iştirakı onların müxtəlif təyinatlı dərman maddələri, bakterisid və 
virus infeksiya müalicəsində geniş istifadəsinə imkan verir[5]. Məlumdur ki, 
pirimidinlərdə keto-enol və tiol-tion tautomeriyası olan qruplar olduqda on-
ların antimikrob xassələri daha güclənir. Bunları nəzərə alaraq funksional 
əvəzli yeni pirimidinlərin törəmələrinin sintezi və bunun üçün yeni metodların 
işlənib hazırlanmasıçox aktualdır[3].
Tiokarbamid, β-keto efir, p-anisaldehid iştirakı ilə birmərhələli üçkom-
ponetli kondensləşmə reaksiyası aparılır. Reaksiya triflüorsirkə turşusu 
katalizatoru iştirakı ilə 5-6- saat müddətində aparılır. Ağ rəngli kristallar alınır. 
4-para-tolil-2-metil-6-tiokso-1,5-dihidro pirimidin-3-tsikliktiokarbamid bir-
ləşməsinin sintezi aşağıdakı sxem üzrə aparılmışdır: 

---

THE 3
rd
 INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCES OF STUDENTS AND YOUNG RESEARCHERS 
dedicated to the 99
th
anniversary of the National Leader of Azerbaijan Heydar Aliyev
304
S
H
2
N-C-NH
2
C
H
3
O-C
2
H
5
O
O
CH
3
H
O
N
H
NH
S
C
H
3
H
5
C
2
-O-C
O
CH
3
-2H
2
O
+
+
Reaksiyanın gedişinə naziktəbəqəli xromotoqrafiya metodu ilə nəzarət 
edilmişdir. Reaksiya nəticəsində alınan birləşmələr kristal maddələrdir. 
Sintez edilmiş birləşmələrin quruluşi İQ spektroskopiya metodu ilə tədqiq 
edilmişdir. 
Sintez edilmiş birləşmələrin quruluşu İQ və
1
H, 
13
C NMR spektroskopi-
yası ilə təsdiq edilmişdir. Təmizliyi isə nazik təbəqəli xromatoqrafiya ilə təyin 
edilmişdir.