The series of the humanitarian

ƏDƏBİYYAT 
 
1. 
Гаджиев 
К.С. 
Введение 
в 
политическую 
науку. 
М.: 
Корпорация 
Логос, 1997, 554 с. 
2. Əliyev  İ. "Mən  jurnalistləri  vətənpərvərliyə  çağırıram”.  Bakı,  “Apostrof”  Çap evi,  2010, 
271 s. 
3. Василенко И.А. Информационная революция и формирование новой 
постклассической картины мира XXI века // Василенко И.А. политическая философия.  М., 
2004,420 c. 
4.  Neumann,  E.  N.  “Suskunluk  Sarmalı  Kuramının  Medyayı  Anlamaya  Katkısı”,  Medya, 
Kültür,  Siyaset  (Der.)  S. İrvan.  Ark Yayınları,  Ankara,  1997 
5.  Терин  В.П.  Массовая  коммуникация.  Социокультурные  аспекты  политического 
воздействия.  Исследование  опыта  Запада.  -  М.:  Изд-во  Института  социологии  РАН,  1999, 
220 с. 
6.  Altshull  J.H.  Agents  of  the  Power;  the  role  of  the  news  media  in  human  affairs.  New  York 
and London,  Longman,  1984, p. 369 
7.  Erdoğan,  İrfan.  Kapitalizm,  Modernleşme,  Postmodernizm  ve  İletişim,  Erk  Yayınları, 
Ankara,2000 
 
 
 
ABSTRACT 
Rahimzade  Vugar   
The functions  of the mass media as the “Fourth  Power” 
The  mass   media   have  a  great   influence   on  socio-political   processes.  It   is  a  fact  that  in 
each 
organizational  
governance  
socio-political  
power  
directly 
or 
indirectly 
influences 
informational  environment  via  the  mass  media  and   strives   for   being  involved   in  this  environment. 
As  an   important   political   institute  of   modern  society,  the  feature  of  the  mass  media  to  highlight 
main   political  events  comes  from   its  close relation   with  the  political   life  of society. 
The  mass  media  are  a  socio-political  institute  as  they  express  the  interests  of  society  and  its 
fundamental  influential  power  is  public  opinion.  In  democratic  societies,  the  media  maintain  the 

- 101 - 
function  of  social  control  and  evaluate  ongoing  and  past  events  not  only  from  a  juridical  point  of 
view,  but  also from  a moral  point  of view.3   
 
РЕЗЮМЕ 
Рагимзаде Вугар  
Функции СМИ в качестве «четвертой власти» 
У  СМИ  есть  очень  широкие  возможности  влияния  на  социально-политические 
процессы.  То  есть  каждая  социально-политическая  сила  в  организационном  управлении, 
оказывая  посредством  СМИ  прямое  или  косвенное  влияние  на  информационную  среду, 
стремится  участвовать  в  этой  среде.  Особенность  СМИ,  как  важного  политического 
института современного общества, освещать значимые политические события вытекает из их 
тесной  привязанности  к  политической  жизни  общества.  Ввиду  того,  что  СМИ  выражают 
интересы  общества, они являются общественным и политическим институтом, а их главной 
силой  воздействия  служит  общественное  мнение.  В  демократических  обществах  печать 
выполняет  функцию  общественного  контроля,  дает  происходящим  и  произошедшим 
событиям не только правовую, но и нравственную оценку. 
 
 
 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  23  yanvar  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  №  05) 
         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  fəlsəfə üzrə elmlər doktoru, professor M.Rzayev 
 
                                                                        
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

- 102 - 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 1 (66) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 1 (66) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 1 (66) 
 
                XUMAR MƏMMƏDOVA                                                                         
Naxçıvan Dövlət Universiteti  
      [e-mail] 
UOT:398 
YAPON  M İFOLOGİYASINDAN  YAPON  TEATRINADƏK 
 
 
Açar  sözlər: Azərbaycan, Yaponiya, samuray, mifologiya, teatr, ədəbi əlaqə 
 
Key words:  Azerbaijan, Japan, samurai, mythology, theatre, literary relation 
 
Ключевые 
слова: 
Азербайджан, 
Япония,  самурай,  мифология,  театр, 
литературный отношение 
 
Müasir  dövrdə  Azərbaycan  –  Yaponiya  əlaqələrinin  bütün  sahələrdə  genişlənməsi  qarşılıqlı 
əməkdaşlığın  yüksək  səviyyədə  inkişaf  etdirilməsinə  gətirib  çıxarmışdır. 
Qeyd  edək  ki,  diplomatik 
əlaqələr  sistemində  mədəni  əməkdaşlığın  da  xüsusi  yeri  vardır. 
Qədim  mədəniyyət  ölkəsi  olan 
Yaponiyaya  müasir  dövrdə inkişaf  etmiş  elm  və texnologiya  ölkəsi  kimi  də maraq  böyükdür.   
Ölkəmizdə  Yaponiya  ilə  bağlı  müxtəlif  araşdırmalar  aparılmış,  Gündoğar  ölkənin 
iqtisadiyyatı,  elmi,    mədəniyyəti,  incəsənəti  haqqında  maraqlı  nəticələr  əldə  edilmişdir.  Bu    sahədə 
ilk  tədqiqatlardan  biri  kimi  çıxmış  Rza  Talıbovun  “Azərbaycan  –  Yaponiya  əməkdaşlığı” 
monoqrafiyası  ölkələrimiz  arasındakı  çoxcəhətli  əlaqələrin  geniş  mənzərəsini  real  şəkildə 
canlandıran  qiymətli  elmi  mənbədir.  Rza  Talıbov  bu  münasibətlə  qeyd  edir:  “Müstəqillik  illərində 
Azərbaycanla  Yaponiya  arasındakı  cəmiyyət  həyatının  əksər  sahələrində  əlaqələrin  yaranıb 
genişlənməsi  fonunda  ölkələrimizdə  ədəbi  əlaqələrin  daha  da  inkişaf  etdirilməsi  üçün  münasib 
imkan  yaranmışdır.  Hazırda  Azərbaycanda  Gündoğar  ölkəyə  artan  maraq  Yaponiya  ilə  ədəbi 
əlaqələrin  artmasına  və  genişlənməsinə  ciddi  surətdə  təkan  verir”  (1,  s.31).  Bundan  başqa  Rza 
Talıbovun  “Asiya  ölkələri”  kitabının  bir  fəsli  bütövlükdə  Azərbaycan  –  Yaponiya  məsələlərinə  həsr 
edilmişdir.  Kitabın  “Beynəlxalq  münasibətlər  və  Yaponiya”  bölməsi    maraqlı  mövzular  üzrə  təqdim 
olunur.  Burada  dünya  syasətinin  cazibə  qüvvəsi  kimi  xarakterizə  edilən  Yaponiyanın  ABŞ,  ÇXR, 
Rusiya  və  digər  Cənub-Şərqi  Asiya  ölkələri  ilə  əlaqələrindən  geniş  söhbət  açılır.  Əsərin  müəllifi 
Azərbaycan-Yaponiya  əməkdaşlığı  məsələlərinə  də  ətraflı  nəzər  salır,  ölkəmizin  Yaponiya  ilə 
siyasi-diplomatik  əlaqələri,  təhsil  sahəsində  əməkdaşlığı,  turizm,  səhiyyə,  idman,  eləcə  də  mədəni 
və ədəbi  əlaqələrindən  ətraflı  bəhs  edir (2). 
Ümumiyyətlə,  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  Yaponiyanın  bugünkü  inkişafında  milli  təhsilin 
böyük  rolu  vardır.  Xüsusilə  litsey  təhsili  xalqın  ədəbi  zövq  və  şüurunu  çox  inkişaf  etdirmişdir.  Qeyd 
edək ki,  müasirləşmə  Yaponiyanı  irəli  aparan  başlıca  amillərdən  biridir.   
Müasir  yapon  ədəbiyyatının  inkişafında  yapon  mifologiyasının  xüsusi  yeri  və  rolu  vardır.  Bu 
baxımdan  yapon  mifologiyası  ilə  bağlı  bir  sıra  məqamlara  nəzər  salmaq  məqsədəuyğundur.    
Yapon  ədəbiyyatının  və  yapon  mifologiyasnın  inkişafında  Kintaronun  özünəməxsus  rolu 
vardır.  Kintaro  (金太郎)  ənənəvi  yapon  mifologiyasında  olan  bir  qəhrəman  adıdır.  Dilimizdə 
mənası  “qızıl  uşaq”  deməkdir.  Haqqında  çoxlu  rəvayətlər  mövcuddur.  Rəvayətə  görə  o,  956  –  cı  ilin 
mayında  Kyotoda  ailə  quran  saray  məmuru  Sakata  no  Kurando  ilə  evlənən  oyma  ustası  Jübeinin 
qızı  Yaeqirinin  oğludur.  Yaeqiri  Kintaroyu  dünyaya  gətirmək  üçün  Saqami  əyalətinə  ailəsinin 
yanına  gəlmişdir.  Bu  vaxt  onun  atası  Kurando  Kyotoda  vəfat  etdiyinə  görə  Kintaronun  uşaqlığı  
Saqami  əyalətində  Aşiqara  dağının  ətəklərində  keçmişdir.  Təxminən  976  –  cı  ilin  28  aprelində 
Aşiqara  keçidinə  gələn  Minamoto  no  Yorimitsu  ilə  tanış  olmuş    və  onun  dostlarından  birinə 
çevrilmişdir.  Sakato  no  Kintoki  olaraq  adını  dəyişdirən  Kintaro  Vatanabe  no  Tsuna,  Urabe  no 
Suetake  və  Usui  Sadamitsu  ilə  birlikdə  Raikonun  Şitenno  (mənası  “öndə  gələn  dördlük”  –  X.M.) 
birliyini  yaratmışdır.  990  –  cı  ilin  28  aprelində  Tanba  əyalətində  yerləşən  Oe  dağında  yaşayan  Şüten 
Dojiyə  qalib  gəlmiş,  1012  –  ci  ilin  11  yanvarında  Kyüşünü  fəth  etmək  üçün  yola  çıxarkən  Mimaska 

- 103 - 
əyalətinin  Katsuta  ərazisində  qızdırma  xəstəliyindən  vəfat  etmişdir  (3).  
Başqa  bir  rəvayətdə  isə  deyilir  ki,  fövqəladə  gücə,  qeyri  –  adi  qüvvəyə  malik  olan  bu  gənc 
dağda  yaşayan  bir  div  tərəfindən  Aşiqara  dağına  gətirilib  buraya  atılmışdır.  Kintaro  zaman  keçdikcə 
dağda yaşayan  heyvanlarla  dost olmuş,  bir  – birlərini  müəyyən  səslər  çıxarmaqla  başa düşmüşlər.   
Yapon  foklorunda  maraqlı  mənbələrdən  biri  “Minomato  Yoşitsune  və  Tenqu”  rəvayətidir 
(3).  Tenqu  qədim  yapon  folklrunda  yarı  insan,  yarı  quş  formasında  olan  ruh  kimi  təqdim  olunur. 
Onun  şəkli  divə  bənzədilmiş,  ancaq  əsrlər  keçdikcə  son  dərəcə  böyük  olan  insan  burnu  şəklini 
almışdır.  Rəsmi  çəkilərkən  insan  kimi  əzələləri,  bədən  orqanları  və  böyük  qanadları  da  təsvir 
edilmişdir.  Minomato  Yoşitsune  14  –  cü  yüzillikdə  yaşamış  və  samuray  sinfinə  mənsub  olmuşdur. 
Balaca  ikən  atasına  rəqib  bir  klan  tərəfindən  sui-qəsd  olmuş,  ancaq  keşişlik  etməsi  üçün  buddist 
iqamətgahına  göndərilmişdir.  Balaca  Yoşitomo  böyümüş  və  babasının  intiqamını  aldığı  gün  gəlib 
çatmışdır.  Ancaq  o,  klanlara  qarşı  təkbaşına  mübarizə  apara  bilməzdi.  Bu  mübarizədə  Yoşitomo 
Tenqu  ilə  qarşılaşır.  Tenqu  buddistlər  arasında  dağların,  meşələrin  qoruyucusu  kimi  şöhrət 
qazanmışdı.  Yoşitomonun  onunla  görüşməkdə  məqsədi  qılınc  oynatmaq,  yaxşı  döyüşməyi 
öyrənmək  idi.  Əslində  Tenqu  buddistlər  arasında  əvvəllər  iblis  sifətilə  tanınmış,  zaman  keçdikcə  öz 
xeyirxahlığı  ilə  əhalinin  rəğbətini  qazanmışdır.  İnsanlar  Tenqunun  Yoşitomoya  olan  köməyini 
Yaponiyanı  müharibəyə  sürükləmək  kimi  başa  düşürdülər.  Ancaq  zaman  keçdikcə  Yoşitomonun 
gücü  və  iradəsi  əfsanəvi  hal  almış  və  Tenqunun  əhali  arasında  etibarı  yüksəlmişdi.  Bu  səbəbdən  də 
onların  hər  ikisi  insanların  dərin  məhəbbətini  qazanmışlar.   
Ümumiyyətlə,  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  yapon  mifologiyasında  xalqın  dərin  rəğbət  bəslədiyi 
bir  sıra  əfsanələşdirilmiş  obrazlar  var.  Bunlar  aşağıdakılardır:  Azukiaray,  Baku,  Byakko, 
Xoxinobake,  Futakuçi-onna,  Qaşadokuro,  Genbu,  Hannya,  Hitodama,  İnuqami,  İttan-momen, 
Jikininki,  Jinmenju,  Kappa,  Kasa-obake,  Kitsune,  Kuçisake-onna,  Mokumokuren,  Noppera-bo, 
Nue,  Raiju,  Rokurokubi,  Seiryu,  Şiniqami,  Suzaku,  Tanuki,  Tenqu,  Tsurube-otoşi,  Umibozi,  Uşi-
oni,  Uvan,  Vanyudo,  Yama-uba,  Yamato  no Oroçi,  Yuki-onna,  Yüreu  (4).  
Yapon  mifologiyasında  Yüreu  ruhları  ilə  bağlı  olan  bir  sıra  rəvayətlərə  nəzər  salaq.   
Yüreu  əfsanələrindəki  inanca  görə  hər  insanın  daxilində  “reikon”  deyilən  bir  ruh  vardır. 
İnsan  öldüyündə  reikon  bədəni  tərk  edir  və  onun  ruhu  dünyadan  köçmüş  atalarının  ruhlarına  qarışır. 
Əgər  həmin  insana  sui  –  qəsd  edilmiş  və  ya  intihar  etmişsə,  onda  onun  bədəni  ruhunu  rahat  təslim 
edə  bilməz.  Düşmənlərdən  intiqam  almaq  üçün  nifrətlə  dolu  olan  bir  kabusa  (və  ya  ruha)  çevrilər. 
Qədim  yapon  inancına  görə  belə  ruhlar  kişilərdən  deyil,  daha  çox  qadınlardan  ibarət  olur. 
Ümumiyyətlə,  yaponlar  fərz  edirlər  ki,  insan  öldükdən  sonra  onun  ruhu  dini  ayinlərdə,  rahatlıq 
tapmazsa,  onda  bu  dünyanı  tərk  etməz,  öz  yaşadığı  torpaqlara,  tanıdığı  insanların  arasına  qayıdar. 
Ölən  insanın  ruhu  din  xadimləri  və  ya  yaxın  qohumları  tərəfindən  tamamilə  rahat  buraxılmazsa 
onda  o,  ruh  olaraq  bu  dünyada  qalar  və  insanları  rahat  buraxmaz.  Həm  də  özü  daim  əzab  -  əziyyət 
içərisində  olar.  Əgər  ölünün  ruhu  tamamilə  pisliklərdən  hifz  olunub  rahatlıq  taparsa,  yalnız  o  zaman 
əbədiyyətə  qovuşar,  öz dünyasında  rahat  yaşayar  (4).  
Əfsanə  və  rəvayətlərdən  götürülən  məlumatlara  görə  794  və  1185  –  ci  illər  arasında  Heyan 
dövründə  bu  dünyanı  tərk  etməkdə  çətinlik  çəkən  ruhlar  havada  uçuşaraq  aclıq,  yolxucu  xəstəliklər, 
pisliklər  yayaraq  insanları  rahat  yaşamağa  qoymamışlar.   
1185  –  1333  –  cü  illərdə  Kamakura  dövründə  isə    guya  bu  ruhlar  müəyyən  kiçik  heyvanların 
(məs.  tülkü-  X.M.) cildinə  girərək  insanları  yoldan  çıxarmışlar  (4).  
1336  –  1533  –  cü  illərdə  Muromaçi  dövründə  insanlar  arasında  qiymətli  və  yüzillik  tarixə 
malik  olan  əşyaların  fövqəladə  güclər  tərəfindən  idarə  olunduğu  inancı  hakim  idi.  Bu  insanları  bir 
az da qorxu  içərisində  yaşadırdı.  Bu da insanların  bütlərə  dərin  sitayişi  ilə  bağlı  idi. 
1573  –  1600  –cü  illər  arasında  Momoyama,  1603  –  1868  –  ci  illəri  əhatə  edən  Edo 
dövründəki  inanca  görə  isə  bir  kişinin  əzabla  hər  hansı  xəstəlikdən  ölümündən  sonra  onun  ruhu 
nəhəng  bir  şeytana  çevrilmiş  və  insanları  daim  qorxu  içərisində  saxlamışdır.  Məhz  Edo  dövründə 
insanlar  arasında  ruhlarla  bağlı  geniş  yayılan  fikirlər  tənqid  olunmuş,  hökumət  qorxulu  ruh 
oyunlarını  əks  etdirən  tamaşalara  qadağa  qoymuşdur.  Qeyd  edək  ki,  insanlar  arasında  qorxu, 
həyəcan  yaradan  ruhların  əksəri  əslində  bu  dünyada  yaşadıqları  vaxt  zavallı,  heç  kimlə  işi  olmayan 
sakit  qadınlardan  ibarət  idi.  O  dövrdə  qadınlara  qarşı  olan  qəddarlıq  və  öldükdən  sonra  onların 

- 104 - 
ruhunun  insanlara  fəlakət  gətirməsi  məsələsi  ədəbiyyatda  geniş  şəkildə  öz  əksini  tapmışdı  və  hətta 
həddindən  artıq  aktual  mövzuya  çevrilmişdi.  Təxminən  1700  –  cü  ildən  başlayaraq  bu  mövzu  kukla 
teatrlarında  göstərilməyə  başlamış  və  tezliklə  Yaponiyanın  dörd  bir  yanında  geniş  vüsət  almışdır. 
Bu  tamaşalar  daha çox Osaka və Edoda (Tokionun  qədim  adı  – X.M.) oynanılmlşdır  (5).  
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  18  yüzilliyin  sonlarında  yaponların  ənənəvi  kabuki  teatrlarında  bu 
mövzu  üsünlük  təşkil  etmişdir.  Ümumiyyətlə,  kabuki  teatrı  öz  heyrətamiz  rəqsləri,  oxunan 
nəğmələri,  şuxluğu  ilə  şöhrət  qazanmışdı.  Ruhlarla  bağlı  mövzunun  bu  teatra  yol  tapması  insanlar 
arasında  qorxu,  həyəcan,  təşviş  yaratışdı  ki,  bu  da  teatra  gələn  insanların  sayını  zaman  keçdikcə 
azaltmağa  başlamışdır.  Buradakı  yüreilər  ənənəvi  olaraq  “katabira”  deyilən,  qədim  zamanlarda 
ölülərə  geydirilən,  ayaqları  görünməyən    kimono  geyinmişlər.  Alınlarına  üçbucaq  şəklində  kağız  və 
ya  parça  salmışlar.  Yüreuların  oyunları  ilə  bağlı  qorxulu  tabloları  yapon  rəssamları  böyük  məharətlə 
işləmişlər  (5).  
Ümumiyyətlə,  yüreu  əfsanələri  yaponlar  arasında  maraqla  qarşılanmışdır.  Bir  yüreu 
əfsanəsinə  nəzər  salaq. 
Qədim  zamanlarda  Tessan  Aoyama  adlı  bir  samuray  varmış.  Onun  əl  işlərinə,  çini  qablara, 
fincanlara,  xüsusi  hazırlanmış  boşqablara,  yemək  dəstlərinə    marağı  həddindən  artıq  imiş.  Onun 
yanında  işləyən  Okiku  adlı  qulluqçu  qızın  vəzifəsi  yalnız  bu  qabları  hər  gün  silib  təmizləməkdən 
ibarət  idi.  Bir  gün  qız  işini  görərkən  qablardan  birini  salıb  qırdı.  O,  çox  qorxdu,  amma  olan 
olmuşdu.  Başqa  çarə  yox  idi.  Samuray  bu  xəbəri  eşitdiyində  o  qədər  qəzəbləndi  ki,  qılıncını  çıkib 
qızı  həmin  dəqiqə  öldürdü  və  əmr  etdi  ki,  qulluqçunun  cəsədini  evin  yanındakı  quyuya  salsınlar.  Bu 
hadisədən  sonra  hər  gecə  quyudan  boşqabları  sayan  Okikunun  ağlaması,  qəlbləri  parçalayan 
hıçqırıqlı  yalvarışları  eşidilməyə  başladı.  Qızın  ruhu  hər  gecə  ətrafı  dolaşırdı.  Bu  dəhşətli  hadisədən 
sonra  samuray  vicdan  əzabı  çəkməyə  başladı.  Hər  gecə  Okikunun  başqabları  sayması  samuray 
Tessanın  qulaqlarında  cingildəyirdi.  Axırda  samurayın  dəli  olması  ilə  qızın  ruhu  intiqamını  aldı. 
Yaponlar  arasında  bu  əfsanənin  reallıqla  əlaqəsi  olduğu  söylənilir.  Deyilənə  görə,  həmin  hadisə 
Himeci  qalasının  yaxınlığında  baş  vermişdir.  Qala  Kobe  şəhərinin  50  kilometrliyinin  qərbində 
yerləşən  Himeci  şəhərindədir.  Bu  qala  400  ildir  ki,  Yaponiyada  mədəni  abidə  kimi  qorunmaqdadır 
(4).  Məşhur  Hollivud  ulduzu  Tom  Kruzun  baş  rolda  çəkildiyi  “Son  Samuray”  filminin  bəzi 
səhnələri  də bu qalada  çəkilmişdir.   
Tokio  və  Kyoto  şəhərləri  arasında  Tokaido  yolu  üzərində  yerləşən  məşhur  bir  qaya  vardır  ki, 
bunun  da  adı  əfsanə  ilə  bağlıdır.  Bu  yer  “Gecə  ağlayan  daş”  adlı  bir  əfsanə  ilə  səsləşir.  Əfsanə 
belədir:  Həyat  yoldaşı  ilə  görüşmək  istəyən  hamilə  bir  qadın  gecə  yolda  gedərkən  quldurlar 
tərəfindən  amansızlıqla  öldürülür.  Qadın  qətlə  yetirilərkən  onun  qanından  bir  damla  yaxınlıqdakı 
qayaya  sıçrayır.  Həmin  gündən  bu  qayadan  gecələr  qadının  göz  yaşını  xatırladan  su  sızır. 
Yaponların  inancına  görə  bu  gün  də  öldürülən  qadının  ruhu  bu  dünyada  dolaşır.  O,  hər  gecə  qayanın 
üzərində  görünərək  ağlayır.  Bu  gün  belə  qədimdən  gələn  əfsanələrə  inanc  və  onların  qorunub 
mühafizə  edilməsi  yaponların  öz qədim  adət - ənənələrinə  bağlılıqlarını  bir  daha sübuta  yetirir  (4).  
Yaponlar  arasında  “samuray”  kəlməsi  mühüm  əhəmiyyət  daşıyır.  Tarixi  –  mədəni  abidələri, 
bir  –  sıra  ədəbi  mənbələri  əks  etdirmək  baxımından  bu  kəlmə  yüksək  dəyərə  malikdir.  Buşi  (侍) 
sözündən  götürülüb.  Mənası  aristokrat  təbəqəyə  malik  olan  döyüşçü  deməkdir.  Samuray-qədim 
yapon  dilində  “xidmət  etmək”  mənasında  işlənən  “saburay”  kəlməsindən  götürülmüşdür. 
Samuraylar  Yaponiyanın  apardığı  müharibələrdə  fəal  iştirtak  etmişlər.  Ümumiyyətlə,  müharibə 
Yaponiyanın  milli-mədəni  həyatına  yüksək  təsir  etmişdir.  Ölkənin  nüfuzlu  klanları  (qəbilə)  arasında 
həmişə  çəkişmələr  baş  vermişdir.  Yapon  torpaqlarının  sadəcə  20  faizinin  əkin  üçün  yararlı  olması 
bu  çəkişmələrin  illərlə  sürməsinə  səbəb  olmuşdur.  Samuraylar  arasında  “buşido”  kəlməsi  də  tez-tez 
işlənmişdir  ki,  mənası  “döyüşçünün  yolu”  deməkdir.  Buşido  fəlsəfəsinə  görə  insan  heç  bir  şeydən 
qorxmamalıdır  (5).  Bu  fəlsəfədə  “qorxu”  kəlməsi  yoxdur.  Bu  fəlsəfəyə  əminamanlıq  və  sədaqət 
hakimdir.  9  –  12  –  ci  yüzilliklərdə  samuraylar  bir  sinif  halında  formalaşmışlar.  Əsasən  iki  qismə 
bölünmüşlər:  Samuraylar  –  cəngavərlər  və  buşilər  –  döyüşçülər.    Samuraylar  dövlətə  bağlı 
olmuşdular,  xidmətlərinin  əvəzində  ənam  olaraq  rütbə  və torpaqla  mükafatlandırılmışlar.   
Həyatı  və  fəaliyyəti  ilə  bağlı  daha  çox  rəvayətlərə  rast  gəlinən  samuray  Miyamoto  Musaşidir 
(宮本  武蔵,  təxminən  19  may  1584  və  ya  13  iyun  1645).  Görkəmli  qılınc  ustadı  olmuş,  saysız  – 

- 105 - 
hesabsız  döyüşlərdə  qəhrəmanlıq  qazanmışdır.  Strategiya,  taktika  və  fəlsəfə  haqqında  “Beş  çevrə” 
(Go  Rin  No  Şo)  kitabının  müəllifi  kimi  şöhrət  qazanmışdır  (4).  Kitab  bu  gün  də  oxucular  arasında 
öz  aktuallığını  qorumaqdadır.  Miyamoto  Musaşinin  ölümündən  sonra  bir  çox  rəvayət  meydana 
çıxmışdır.  Bunların  böyük  əksəriyyəti  döyüşlərdə  göstərdiyi  qəhrəmanlıq  haqqındadır.  Bəzi 
rəvayətlərdə  deyilir  ki,  guya  o,  tərsinə  olaraq  adamı  başına  alıb  1.5  metr  məsafəyə  tullayırmış.  Bir 
çox  rəvayətlərdə  onun  döyüşçülük  texnikası  ilə  bağlı  imkanları  mədh  edilir.  Bəzi  rəvayətlərdə  isə 
Miyamoto  Musaşinin  nəhəng  kərtənkələləri  öldürməsi  təsvir  olunur  (4).   
XIV  –  XVII  əsrlərin  yapon  teatrı  və  dramaturgiyasında  da  samuray  dünyagörüşünün,  onun 
həyat  tərzinin  qabarıq  inikasına  rast gəlinir.   
Tokuqava  dövrünün  ortalarında  müasir  prinsiplər  üzərində  qurulmuş,  yapon  oyunlarının 
əsasını  təşkil  edən  Kabukinin  yaşı  300  ili  keçməz.  Ilk  dəfə  olaraq  370  il  əvvəl  Okuni  adlı  bir 
rəqqasə  tərəfindən  Kyoto  şəhərinin  geniş  küçələrində  oynanılan  və  ilk  çıxışından  etibarın  xalqı 
əyləndirmək  üçün  şəhər  –  şəhər  gəzən  bu  Kabuki  teatrı  nümayəndəsini  zaman  –  zaman  başqaları  da 
təqib  etməyə  başlamışdır  (5).  Nəhayət,  yapon  hökuməti  bunu  sabit  bir  hala  gətirmək  üçün  qayda 
qoymuş  və  yalnız  kişilərin  ümumi  yerlərdə  rəqs  edə  biləcəkləri  qərarını  vermişdir.  İlk  vaxtlar  bu 
teatrın  nümayəndələri  cəmiyyət  tərəfindən  qəbul  edilməyən  insanlar  olmuş,  lakin  bu  yeni  sənət 
növünün  şöhrəti  atrdıqca  yapon  aristokratları  belə  gizlin  olaraq  onu  izləməyə  gəlmişlər.  Zaman 
keçdikcə  xalqın  əxlaq  və  ictimai  vəziyyəti  daha  da  yüksəlincə  teatra,  eləcə  də  incəsənətin  digər 
növlərinə  dərin  rəğbət  özünü  göstərməyə  başlamışdır.   
Kabukinin  əslində  buqakudan  inkişaf  etdiyi  göstərilir.  Hətta  denqaku,  saruqaku  və  hərb 
əsnasında  meydana  gələn  “No”  rəqsinin  də  buqakudan  yarandığı  fərz  edilir  (5).  Bu  rəqs  növü  bütün 
siniflər  arasında  yayıldığına  görə  müəyyən  ampulada  özünü  göstərməyə  başlamışdır.  Bu  səbəbdən 
də  xalq  daha  demokratik  ruhlu  oyun  yaratmağa  müvəffəq  ola  bilmək  üçün  Okuni  Kabuki  deyilən  bir 
oyun  növü  ərsəyə  gətirmişdir.   
Üçtelli  samisənin  (bir  növ  saz)  Luçhu  adalarından  Yaponiyaya  girişi  teatrda  zirvə  təşkil  edir. 
Çunki  həmin  vaxtlarda  No  rəqsi  üçün  musiqi  kompozisiyası  bu  alətlə  çalınmışdır.  Kabukidən  sonra 
Qaragöz  adlanan  kukla  teatrı  da  yarandı  ki,  bu  da  Kabukinin  ənənələrini  davam  etdirməyə 
başlamışdır  (5).                              Ümumiyyətlə,  Yaponiyada  yaranan  bu  teatrlar  Avropadan  gələn  istedadlı 
musiqiçilər  tərəfindən  birgə  iş  kimi  özünü  göstərməyə  başlamışdır  .  Məhz  bunun  sayəsində  də 
Kabuki  teatrı  zamanla  özünün  ən  yüksək  inkişaf  mərhələsinə  çatmışdır.  Qeyd  edək  ki,  Kabuki 
aktyorlarını  klassik  dramların  təşkilində  mütəxəssis  hesab  etmək  düzgün  deyil.  Teatrlar  zaman  – 
zaman  müasir  dramları  da  səhnələşdirmişlər.  Həmçinin  teatrlarda  yapon  aktyorları  Şekspirin 
əsərlərini  də oynamışlar  (5).  
Meici  dövründə  Kabuki  aktyorlarına  aid  olmayan  tamamilə  fərqli  bir  zümrə  tərəfindən  yeni 
bir  dram  məktəbi  təsis  edilmişdir.  Qərbin  məhsulu  olan  revü  oyunu  Yaponiyada  çox  rəğbətlə 
qarşılanmışdır.  Qısa  zamanda  bu  ölkədə  yayılmasına  baxmayaraq  bu  oyun  növü  ilə  bağlı  peşəkarlar 
meydana  çıxmağa  başlamışdır.   
Son  dövrlərdə  yapon  teatrını  müasirləşdirən  müəlliflərdən  biri  Kavakimidir.  O,  özünün  “Na 
Jururi”  adlanan  toplusuna  müxtəlif  dramlar   daxil  etmişdir  (4).   
Ümumiyyətlə,  yapon  ədəbiyyatı  müəyyən  mərhələlərə  bölünür.  Bu  mərhələlər  də  bildiyimiz 
kimi  Yaponiyada  zaman  – zaman  baş verən  ictimai-siyasi  həyatla  birbaşa  əlaqədardır.   
 Göründüyü  kimi,  Azərbaycan  –  Yaponiya  əlaqələrinin  mühüm  bir  qismini    Azərbaycan  – 
Yaponiya  ədəbi  və  mədəni  əlaqələri  təşkil  edir  və  bu  sahədə  elmi  tədqiqatların  aparılması,  hər  iki 
xalqa  məxsus  ədəbiyyatın  müqayisəli  şəkildə  araşdırılması  elmi  ədəbiyyatşünaslığa  layiqli  töhfə  ola 
bilər.