Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti
Yüklə 7,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Keywords:
tatabbu, muxammes, tradition, ideology, image, style, subject, an artistic skill. Muhammad G‘oziy o‘z she’riyati bilan Qo‘qon adabiyotida “Oltin beshik davri” deb nom olgan katta ijodiy muhitning ishtirokchilaridan biriga aylandi. XVIII asr oxiri – XIX asr boshlarida o‘ziga xos ma'rifiy taraqqiyotni boshidan kechirgan Qo‘qon adabiy muhiti Muhammad G‘oziy Ho‘qandiy she’riyati vositasi bilan yanada boyidi, o‘ziga xoslik kasb etdi. G‘oziy she’riyati faqat, shakliy benuqsonlik, ko‘rkamlikdangina iborat bo‘lmay, o‘z davri tafakkurini yangi falsafiy mushohadalar, didaktik yo‘l-yo‘riq va ko‘rsatmalar, orifona fikrlar bilan boyitdi. Sharq mumtoz shoirlari adabiy an'analarini o‘z ijodida baland salohiyat va mahorat bilan davom ettirgan shoir G‘oziy adabiyotimiz tarixida o‘z o‘rni va mavqeiga ega ijodkor sifatida namoyon bo‘ladi. U sharq klassiklari ijodiy uslublaridan ilhom olib, she’riyatning nodir namunalarini yaratar ekan, salaflari qoldirgan ijodiy an'analarni o‘zining donishmandona falsafiy mushohadalari, keng dunyoqarashi, zamonasi ijtimoiy muammolariga hozirjavobligi o‘ziga xos didaktik targ‘ibot uslubi va, asosan, nafosat qonuniyatlari doirasida shaklangan badiiy mahorati bilan boyitdi, takomilga yetkazdi. Qo‘qon adabiy muhiti haqida tadqiqot olib borgan olimlar ushbu adabiy muhit ham an’anaviylik bag‘rida kamol topganini qayd qiladilar. Umuman olganda, mumtoz she’riyat tarixida an’anaviylik ustuvor yo‘nalishlardan hisoblanadi. Qaysi mumtoz shoirning devonini ochmasak, undagi she’rlarning salmoqli qismini nazira va tatabbu’, muxammaslar tashkil etganiga guvoh bo‘lamiz. An’anaviylik bir tomondan adabiyotda yakranglik, ko‘chirmakashlik, turg‘unlik kabi salbiy holatlarni vujudga keltirgan bo‘lsa-da, asosan badiiy tafakkurning tadrijiy rivoji, so‘z san’atida vorisiylik tendensiyasining barqaror bo‘lishiga mustahkam zamin yaratgan. Adabiy-estetik an’analarni puxta o‘zlashtirgan iste’dodli shoirlar esa o‘ziga xoslikka erishib, yangi-yangi obraz va timsollar, ma’no va mazmunlar, ifoda va bayon vositalarni yaratishga erishganlar. Shu nuqtayi nazardan olganda, har bir shoirning novatorlik darajasini belgilashdan oldin uning an’anaviylik doirasidagi faoliyatini har tomonlama ko‘rib chiqish zarur bo‘ladi. G‘oziyning devonlarida 82 ham Fuzuliy ijodiga an’ana va izdoshlik nuqtayi nazardan tatabbu’ g‘azallar, muxammaslarning miqdori ancha salmoqli ekaniga guvoh bo‘lish mumkin. Turkiyzabon qardosh xalqlarning o‘zbek adabiyoti, ayniqsa, Qo‘qon adabiy muhiti namoyandalari haqida gap ketganda birinchi navbatda ulug‘ ozarbayjon shoiri Muhammad Fuzuliy nomi tilga olinishi tabiiy. 82 Қаранг: Ғозий. Девон. Инвентарь №121. Шарқшунослик институти қўлёзмалар фонди. Мақолада шоир шеърларидан намуналар ушбу манбадан келтирилди. 863 Akademik Vohid Zohidov to‘g‘ri ta’kidlaganidek, bu ajoyib so‘z san’atkori ayniqsa, 18–19-asrlarda yashab ijod qilgan o‘zbek shoirlarga katta ta’sir o‘tkazgan. Fuzuliyning shirali tili, g‘azallaridagi ravon uslubi, ishq dardiga to‘la otashin satrlari deyarli barcha shoirlar ijodiga, ayniqsa, G‘oziyning she’riyatida chuqur iz qoldirgan. “Kima”, “holima”, “etmaz”, “cho‘x”, “ver”, “dushdim” va hokazolar qator o‘zbek shoirlari ijodiga bevosita o‘sha ustoddan kirib keladi. Fuzuliy she’rlariga muxammaslar yoziladi” 83 . G‘oziyning turkiy g‘azallarining asosiy qismi Fuzuliy va Navoiy g‘azallariga izdoshlik yo‘lida bitilgan. Bu holat Qo‘qon adabiy muhitidagi ijodkorlarning ko‘pchiligida mushohada etiladi. Ayniqsa, Amiriy, Gulxaniy, Nodira she’riyatida Fuzuliy va Navoiyga izdoshlik jarayoni yaqqol ko‘zga tashlanadi. Fuzuliyning uslubi G‘oziyning she’riyatida katta ta’sir ko‘rsatgani ham ushbu xulosani yanada quvvatlantiradi. Bu haqda A. Qayumov shunday yozadi: «G‘oziy asarlarini o‘rganib chiqish natijasida uning ijodi mashhur ozarbayjon shoiri Muhammad Fuzuliy she’rlarining katta ta’siri ostida rivoj topganini ko‘rish mumkin. Fuzuliy she’rlaridagi to‘lqinlantiruvchi kuch, o‘ynoqilik chuqur mazmun va dard o‘tining harorati G‘oziy she’rlarida ham o‘z izini qoldirgan. G‘oziy o‘z she’rlarining mazmuni bilan ham, dunyoga atrofdagi muhitga munosabatini ko‘rsatishda ham, shuningdek badiiy so‘z tizmalarini tuzish va hatto ayrim so‘z va ifodalarini ishlatishda ham Fuzuliy yo‘li va uslubini qo‘lladi. Fuzuliyona tarannnum etishga urindi. Bu hol uning Fuzuliy g‘azallariga bog‘lagan muxammaslarida, ayniqsa ochiq ko‘rinib turadi». 84 G‘oziyning Fuzuliy ijodidan ta’sirini ikki shaklda ko‘rish mumkin: birinchidan, shoir Fuzuliyning ijodidan ilhomlanib o‘zi mustaqil g‘azallar va tatabbular yozgan bo‘lsa, ikkinchi holatda Fuzuliyning ayrim g‘azallariga taxmislar bog‘lagani bilan izohlanadi. Akademik Aziz Qayumov to‘g‘ri ta’kidlaganidek, “Fuzuliyning ta’siri G‘oziyning original asarlarida ham ochiq ko‘rinib turibdi”: Yüklə 7,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|