91
Rus va o’zbek topishmoqlari mavzusiga ko’ra, juda boy va rang-barangdir.
Jumladan, ular er, suv, tuproq, olov, havo, osmon va samo yoritgichlari, tog’u
toshlar, dov-daraxtlar, mevalar, o’simliklar, hayvonlar, hasharotlar, odamning tana
a’zolari, uy-ro’zg’or
buyumlari, mehnat qurollari, tabiat hodisalari, fasllar, o’quv
jihozlari, musiqa
asboblari, texnika anjomlari haqida ekani bilan diqqatni tortadi.
“Shamol” haqidagi rus va o’zbek topishmog’i shakli va mazmuni, ritmik-
intonasion qurilishi jihatidan solishtirilsa, har ikkalasining deyarli bir xilligi kishini
hayratlantiradi:
Ruschasi: Без рук, без ног,
А ворота отворяет. (Ветер).
Tarjimasi:
Qo’li yo’q, oyog’i yo’q, lekin darvozani ochar. (SHamol).
O’zbek folkloridagi namunasi:
Qo’lsiz, oyoqsiz eshik ochar. (Shamol).[1,20]
Ko’rinyaptiki, har ikkala xalq topishmog’ida
shamolning asosiy belgisi
uning qo’li va oyog’i yo’qligidir. Ammo shunday holatda ham shamolning eshik
ocha olishi ta’kidlanmoqda. Faqat rus topishmog’ida uning kuch-qudratini yanada
bo’rttirib ta’kidlash maqsadida “vorota” – “darvoza” so’zi qo’llanilgan. Darvoza –
eshikning katta turi.
Qadimgi insonlar tabiat hodisalarini (shamol, ayoz, qor, tuman va hokazolar
kabi) jonli deb tasavvur qilishgani uchun ularni tasvirlashda ko’pincha tashxis
(jonlantirish) san’atidan foydalanib obrazlantirganlar.
Xuddi yuqorida shamol
haqida keltirilgan topishmoqdagi singari ayoz to’g’risidagi topishmoqda ham
uning qo’lsiz va oyoqsizligi alohida ta’kidlanib, shu holatda bo’lsa-da, rasm
solishga ustaligi qayd qilingan:
Без рук, без ног,
А рисовать умеет. (Мороз)
(Mazmuni: Qo’lsiz, oyoqsiz, ammo rasm soladi. Ayoz).
O’zbek folklorida:
Qo’lsiz, oyoqsiz gul solar. (Sovuq, deraza qirovi)[2,20].
Navbatdagi topishmoq muz / lyod haqida bo’lib, ularning har ikkalasida
muzning
olovda yonmasligi, suvda cho’kmasligi asosiy belgi sifatida qayd
qilinmoqda:
В огне не горит,
В воде не тонет. (Лёд).
O’tda
yonmaydi,
Suvga botmaydi. (Muz).[3,20]
“Qor” / “снег” haqidagi rus va o’zbek topishmoqlarida ko’pincha uning
oppoq dasturxonga o’xshatilgani va yer yuzini qoplagani tasvirlanadi. Har
ikkalasida ham qor jonlantirilgani kuzatiladi. Rus topishmog’ida qorning tevarak-
atrofni kiyintirgani aytilsa, o’zbek topishmog’ida
butun borliqni qoplagani
ta’kidlanadi: