Tálim bilimlendiriw sistemasında kompyuter texnologiyalarınan paydalanıw

2
.
Ruxsat etilgen mánzillerdiń ruxsat etilmegen waqıtta baylanısıwı.
3. Tarmaqlar aralıq ekran hám onıń wazıypaları.
4. Tarmaqlar aralıq ekrannıń tiykarǵı komponеntleri.
 
6.3. www-tarmaq elementleri 
1992-93 - jıllarda xabar texnologiyalarınıń rawajlanıwı sebepli súwretli hám 
dawıslı informaciyalardı alıs aralıqlardan qısqa waqıtta uzatıwdıń sonday 
imkaniyatları jaratılǵan, ol World Wide Web dep at alǵan. 
Internet degende kópshilik World Wide Web (qisqasha, Web yáki WWW) ti 
túsinedi. Haqıyqatında World Wide Web Internettiń bir bólegi bolıp, xalqara 
órmeshek torı mánisin ańlatadı. World Wide Web multimedia (súwret hám tekstli 
informaciyalardı dawıslı hám hárekettegi kórinislerden ibarat informaciya menen 
birlestiriw texnologiyası) imkaniyatlarına iye bolǵanı ushın paydalanıwshılar 
itibarına júdá tez eristi. 
World Wide Web tiń jaratılıwına 1989-jıl Shvecariyadaǵı Evropa Yadrolıq 

---

118 
tájiriybeler keńesiniń rejesi tiykar boldı. Bul rejeniń maqseti Internet hám 
informaciya tarqatıwdıń ónimli usılların izlew hám onıń aqibetlerin gúzetiwden 
ibarat edi. Házirgi kúnde World Wide Web Internettiń eń tez rawajlanıp atırǵan 
tarwlardan biri bolıp qaldı. 
WWW da informaciya arnawlı fayllarda, yaǵnıy Web-betlerde jaylasadı. Web-
betke tekst, súwret, dawıs, videosúwret h.t.b. kórinistegi informaciyalardı 
jaylastırıw múmkin. Bul bolsa óz náwbetinde reklama, kommerciya, tálim hám 
basqa kópǵana taraw wákillerine sheksiz imkaniyatlar ashıp beredi. Mısalı, júdá 
kóp kinostudiyalar óz ónimlerin reklama qılıw ushın Web-betler jaratadı. Usı 
Web-betlerde tiykarınan jańa kinolar haqqındaǵı maǵlıwmatlar menen birge, usı 
kinolardan 1-2 minutli kórinisler súwretlenedi. WWW jaratılǵanǵa shekem bunday 
imkaniyatlar tek ǵana kinoteatrlar yamasa televideniye arqalı ǵana múmkin edi. 
WWWdiń xalıq arasına keń tarqalıwına jáne bir derek gipertekst. Gipertekst 
Web-bettiń bir bólimine yáki basqa Web-betke baylanıslıǵın kórsetiwshi úlgi 
bolıp, ol sóz yáki súwret bolıwı múmkin. Gipertekst járdeminde Web-bettiń 
kerekli bólimine yáki basqa Web-betke tez hám ańsat ótiw múmkin. 
Bir shólkem yáki jeke shaxsqa tiyisli hám mazmunına kóre óz ara baylanǵan 
bir neshe Web-betler jıyındısı Web-sayt delinedi. Web-sayttı kitapqa, Web-betti 
bolsa kitaptıń betine uqsatıw múmkin. Web-betler óz ara gipertekst járdeminde 
baylanısadı. Web-saytlar da, Web-betler de Web-server dep atalıwshı Internetke 
baylanǵan arnawlı kompyuterlerde saqlanadı hám óz mánziline iye boladı. Bul 
mánzil URL (Universal Resourse Locator) dep ataladı. URL hár dayım http:// 
jazıwdan baslanadı. Keyin ala Web-bet jaylasqan tarmaq (provayder) mánzili 
(mısalı,
www.zorro.uz)
, keyin Web-bet atı (mısalı, -rtm) jazıladı. Solay etip, 
mısalda keltirilgen Web-bettiń Internetdegi mánzili  
http://www.zorro.uz/-rtm
 
kórinisinde boladı. 
WWW da informaciya almasıwın ámelge asırıw ushın dizim talap etilip, ol bir 
tárepten multimedia maǵlıwmatlardı uzatıwdı támiyinlese, ekinshi tárepten hár 

---

119 
qanday dizimge túsinikli (mısalı dástur-klientke). WWW da qollanatuǵın uzatıw 
dizimi, gipermedia maǵlıwmatların mashinaǵa baylanıslı bolmaǵan halda uzatılıw 
imkaniyatın beretuǵın, Hyper Text Transfer Protocol (HTTP) – gipertekstti uzatıw 
dizimi delinedi. Bunda eki punkt ortasındaǵı baylanıs islew waqtınıń hámmesine 
ornatılmay, balki klient sorawına serverdiń hár bir juwabınan soń úzilis qıladı. 
Dizim klient-programma server menen qanday baylanıs qılıwdı belgilep beredi.