Toponimika va geografik terminshunoslik

Ilgargi nomi: Hozirgi nomi:
RSFSR 
Rossiya Federatsiyasi
Belorussiya SSR 
Belorus
Qirg'iziston SSR 
Qirg'iziston Respublikasi
Habashiston
Efiopiya
Birma
Myanma
Polsha Xalq Resp.
Polsha
Selinograd
Astana
Qo'shma geografik nomlarni yozishda ko'pincha xatoga yo'l qo'yiladi. 
Agar geografik xaritalarni ko'zdan kechirsangiz bunday nomlar bir joyda 
qo'shib yozilganini (Kattaqo'rg'on, Qorasuv), boshqa joyda ajratib 
yozilganini (Moyli suv) (O'zbekiston iqtisodiy xaritasida) ko'rasiz. Ba'zi 
nomlar defis bilan ajratib yoziladi (Volga - Don, Petropavlovsk -
Kamchatsk).
O'zbekistondagi bunday geografik nomlarni yozishda quyidagi 
qoidaga amal qilinadi: agar murakkab (qo'shma) geografik nomlarning 
ikkinchi o'zagi (komponenti) atoqli ot bo'lsa, ularning har biri alohida –
alohida va bosh harf bilan yoziladi. Masalan, Eski Toshkent, Yuqori 
Chirchiq, Yangi Urganch, Qo'hna Urganch va h.k. Agar murakkab geografik 
nomlarning ikkinchi komponenti turdosh ot bo'lsa, u holda qo'shib yoziladi; 
Kattaqo'rg'on, Yangiyo'l, Jumabozor, Bekobod. Murakkab geografik 
nomlarning har ikkala komponenti bosh kelishikdagi atoqli otlardan iborat 
bo'lsa, u holda defis orqali bosh harf bilan yoziladi; Orexovo - Zuyevo, 
Volga - Don, Qozi - Muhammad va boshqalar.

---

24
Geografik nomlarni yozishda bizda rus tilidagi manbalar – atlas, 
xarita, lug'at va qo'llanmalar asos qilib olinar edi. Bunda geografik nomlarni 
yozish osonlashgan. Chunki turli shakldagi toponimlardan foydalanilmasdan 
faqat rus tilidagi shaklidan foydalanilgan. Lekin ruscha yozishda yo'l 
qo'yilgan xatolar o'zbekcha yozganda ham takrorlangan. Masalan, Xamburg
- Gamburg, Xollandiya - Gollandiya, Xenova - Genuya, Norge - Norvegiya, 
Napoli - Neapol, Kyobenxavn - Kopengagen va h.k. deb yozilgan. Endi 
bularni tuzatish mumkin, lekin ayrimlari an'anaviy (traditsion) nomga 
aylanib qoladi va shunday xatoligacha yozilaveradi.
Rus tilida geografik nomlar ba'zan bosh kelishikda (m. Chelyuskin,
o. Chkalov, g. Amundsen, o. Rudolf), ko'pincha qaratqich kelishikda (mis
Dejneva, ostrov Vrangelya, gora Kuka, proliv Laperuza) yoziladi. O'zbek 
tilida bunday nomlarning hammasi, rus tilida qanday yozilganidan qat'iy 
nazar, bosh kelishikda yozila beradi. Masalan, Chelyuskin burni, Chkalov 
oroli, Amundsen tog'i, Rudolf ko'li, Dejnev burni, Vrangel oroli, Kuk tog'i, 
Laperuz bo'g'izi.
An'anaviy nomlar, ya'ni o'zbek tilida qadimdan muayyan shaklda 
yozilib kelinayotgan joy nomlarining talaffuzi ham, yozilishi ham bir xil. 
Bunday nomlar o'zgartirilmay yozilaveradi. Ular o'zbek tilida o'nlab va 
yuzlab yillar davomida bir xil yozilib kelmoqda. Qadimgi ilmiy, tarixiy va 
sayohatnoma, badiiy asarlarda ko'p uchraydi. Bular asosan sharq 
mamlakatlaridagi nomlardir; Bag'dod, Dehli, Iroq, Misr, Tehron, Hirot, 
Eron, Qashg'ar, Hindiston, Marokash, Xitoy, Suriya, Damashq, Bombey, 
Karochi va b. Rus tilida an'anaviy bo'lib qolgan ko'pchilik geografik nomlar 
o'zbek tiliga o'tib, shundayligicha saqlanib qolgan. Bularga Avstriya (asli 
Esterreyx), Albaniya (Shkiperiya), Angliya (Ingland), Bryussel (Bryuksel),
Buxarest (Bukaresht), Vashington (Uoshington), Oslo (Uslo), Rim (Roma), 
Tibr (Tevere), Finlyandiya (Suomi), Fransiya (Frans), Shvesiya (Sverye), 
Yaponiya (Nippon) va boshqalarni misol qilib keltirish mumkin.
An'anaviy nomlar ham o'zgarishi mumkin. Eski an'anaviy nomlar 
yangilari bilan almashinadi. Bunda hozirgi zamon nomlari bilan 
almashinadi, hato bo'lsa tuzatiladi. Afriqo Afrika deb, Amriqo Amerika deb 
tuzatildi. Bahri Muhit Kabiriy o'rniga Tinch okean, Bahri Muhit Atlosiy 
o'rniga Atlantika okeani, Bahri Muhit Hindiy o'rniga Hind okeani, Bahri 
Hazar o'rniga Kaspiy dengizi, Otalar dengizi o'rniga Egey dengizi 
deyiladigan bo'ldi.
O'zbek tiliga davlat tili maqomi berilgandan keyin (1989 yil) tilimizni 
chetdan, asosan rus tilidan kirib kelgan yot so'zlardan tozalash bahonasi 
bilan yangi an'anaviy nomlarni yana eski nomlar bilan almashtirishga 

---

25
urinishlar bo'ldi. Albatta bu to'g'ri emas. Xato bo'lsa tuzatish kerak, lekin 
eskisiga noo'rin qaytish noto'g'ri.
O'rta Osiyo o'lkasidagi geografik nomlarni yozishda tog'larning 
nomiga qo'shiladigan tog' atamasi tog', tov, too, dog' ko’rinishida yoziladi. 
Bunday hollarda Qirg'iziston va Qozog'istonda tov, O’zbekistonda tog’, 
Turkmanistonda dog’ shakllari qo'llaniladi.