Toshkent arxitektura qurilish instituti muhandislik qurlish infrastrukturasi

 
BOLG”ALI MAYDALAGICHNING ATROF-MUXITGA XAMDA 
EKALOGIYAGA TA’SIRI 
Men loyixalayotgan bolg’ali maydalagichda asosan yumshoq materiallar 
maydalanadi. Valikli maydalagich ishlayotgan vaqtda undan xar qanday chang va 
inson sog’ligiga kuchli tasir kursatadigan zararli moddalar ajralib chiqadi. Buning 

---

oldini olish uchun biz valikli maydalagich ishlayotgan joyga maxsus chang 
yutgichlar urnatishimiz kerak. Chang yutgichlar valikli maydalagichdan 
chiqayotgan changlar birdaniga atmasfiraga chiqarib yuborsak u vaqt o’tishi bilan 
yana pasga tusha boshlaydi bu esa shu korxonada ishlaydiganlarning sog’ligiga 
yomon tasir kursatadi, buning odini olish maqsadida ikki bosqichda bo’lishi kerak: 
1.Bolg’ali maydalagichdan chiqayotgan zararli changlar chang yutgich 
yordamida surilib ikkinchi bosqichga uzatiladi. 
2.Changlar tindirladi, keyin qolgan miqdori atmasfiraga chiqarilib yuboriladi. 
Davlat xavfsizlik mezonining ГОСТ12.1.005 88 ,,ish joylarining xavosiga 
nisbatan sanitariya va gigiena umumiy talablari’’ bo’limida ish joylarida xavoning 
tarkibidagi zararli moddalarning ruxsat etilgan miqdori (PEM) ni belgilab beradi 
va quydagicha izoxlanadi. Ish joyining xavosida zararli moddalarning ruxsat 
etilgan meqdori deb, 8 soatli ish jarayonida yoki boshqacha davomiylikda, 
xaftasiga 41 soatdan oshmagan mexnat jarayonida, yani xayotiy faoliyati davrida 
ishchining va undan qoladigan nasillarning salomatligiga salbiy tasir etmaydigan, 
yani surunkali tasiridan kilib chiqadigan kasalliklarni chaqirmaydigan zararsiz 
miqdoriga aytiladi va mg/
yoki mg/l birliklarda ulchanadi.
Respublikamiz O’rta Osiyo davlatlari ichida qurilish materiallari ishlab 
chiqarish bo’yicha yetakchi o’rinni egallaydi.Bu sohada ishlayotganlarning 
sog’ligini saqlashga va nafas olayotgan muhitini toza tutishga alohida e’tibor 
berilmoqda.Biroq mamlakatimizda qurilish materiallari ishlab chiqarishning 
hozirgi holati texnika havfsizligi va muhitning sog’lom bo’lishini to’la 
ta’minlamadi. 
Tog’ jinslarini maydalaganda changlar atrof muhitni ifloslaydi. Tog’ jinslarini 
maydalash hozirgi eskirgan texnalogiyalari uchun atrof muhitga tarqaladigan gaz 
miqdori sanitary meyyorlari bo’yicha 0.5 – 1.0 % dan ortmasligi kerak Zararli gaz 
va texnalogik changlar,ayniqsa atrofdagi barcha o’simliklar bargining quyosh nuri 
bilan almashish jarayoni (fotosintez) buziladi.Shuningdek sanoat chiqindilari 
chang yoki gaz holatda yerga tushib o’simlik ildizi orqali uning tanasiga zarar 
yetkazadi. 

---

Inson organizimiga nafas va oziq – ovqat orqali kirgan chang zarrachalari 
ko’z,teri hamda nafas olish a’zolarini kasallantiradi.Ayniqsa zarrachalar 
tarkibidagi erkin kalsiy oksidi (CaO) odam organizimi uchun zaralidir.Hozirgi 
davrda eski texnalogiyalar o’rnini asta – sekin yangi,zamonaviy mashina – 
mexanizmlar 
egallamoqda. 
Yangi 
texnologiyalarga 
asoslangan
takomillashgan,jahon 
talablarga 
javob 
beradigan 
chang 
yutkichlar 
o’rnatilmoqda.Chang ushlagich mexanik moslamalar, suvli kamera va 
zaryadlangan elektr (100 kV kuchlanisdagi elektr maydonida zarrachalar 
zaryadlanadi va boshqa elektrodda yig’iladigan elektro filtrlar ) turlariga 
bo’linadi.Ishlab chiqarish joylaridagi kremnezem changi miqdori texnik havsizlik 
meyyoriga ko’ra 6 mk/ m
3
dan ohak changi esa 3 mk/ m
3
ortmasligi lozim. 
Oxirgi vaqtlarda xavo tarkibini aniqlashda gaz xromatograflari keng 
qullaniladi.Gaz xromatraf usulining afvzalligi shundaki, uning imkoniyati katta, 
yani xavo tarkibidagi xamma kimyoviy aralashmalarni biriktirib, ularni miqdorini 
aloxida-aloxida xolda aniqlab berish imkoniyatiga ega.Bundan tashqari juda tez, 
bir necha daqiqa ichida xavodagi zaxarli gaz va bug’ moddalari miqdorini aniqlash 
imkonini beradi. Ushbu usulni avtomatik tarzda ishlatish va xavo muxitini nazorat 
qilish mumkin. 

---