Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali agrologistika va biznes fakulteti

27-Rasm. Barglarni ko’rinishi

Bargda yetishmagan ba’zi bir moddalarni ipak kurti baggni ko’p mik-dorda yeyish yo’li bilan to’lgazib turadi.

Tut bargi kurt organizmi uchun energetik manba bo’libgina qolmay, balki uning o’sib rivojlanipshni ham tartibga solib turadi.Qurtning o’sish tezligi unga berilgan bargning to’q tutish darajasiga ham birmuncha bog’liq bo’ladi. Pravardi oqibatda ipak kurti o’zinnng zotiga karab ma’lum hajmgacha o’sishga urinadi. Ammo, qurtning zotiga va tut bargining ximik tarkibiga karamasdan, I kilogramm tirik pilla olish uchun saralanadigan oziq moddaning miqdori taxminan birday bo’ladi. Bu narsa maxsus tekpshrish natijalari bilan aniklandi.

Tut bargi kurtning yashash sharoitiga moslanishi uchun zarur vositalardan biri bo’lganligi bababli, uning tana harakatidagi olmoshinishlarga sarflanadigan oziq moddalar miqdori bilan energetik material hosil qilishda sarflanadigan ozik moddalar miqdori o’rtasida ma’lum daraja fark bo’ladi, yaьni bu miqdorlar bir-biriga to’g’ri kelmaydi.Qurt tanasidagi suvning olmoshinuvi ham shunga bog’lik bo’ladi.

Odamlar ipak kurtini xonakilashtirib, uning yashash sharoitini o’zgartirgan bo’lsalarham, barg sifatiga nisbatan o’zgarib turgan talablarini haligacha to’la-to’kis qondiraolgan emaslar. Masalan, qurtxonadagi harorat va havoning nisbiy namligi bir xilda bo’lgan yozgi va kuzgi davrlarda qurt bokish muddati bahorgiga qaraganda birmuncha sekinlashadi. Bu axvol bargning to’q tutish va hazm kilinish darajalari pasayishi natijasida kurt tanasidagi turli protsesslarningo’zaro moslanishi sekinlashuvi sababli yuz beradi.SHuning uchun, yozgi takroriy kurt boqishda optimal harorat bahorgi kurt bokishdagidan ko’ra pastrok bo’ladi.

Yoz-kuz mavsumida qurt boqishga belgilangan tutzorlardagi bargning qurtlarga oziq-ovkat bo’lish xususiyatlari yetarli darajada pilla hosili olish imkoniyatini beradi. Lekin bu bargning sifati bahorgi bargnikidan anchagina past bo’lishi mikdor xamda sifat jihatidan baxorgi hosilga baravar pilla hosili olish ishini kiyinlashtiradi.

Barg sifati yana kurt boqish texnikasi va sharoitiga karab ham o’zgaradi. Bularning har ikkalasi barg sifatiga, bargning kurtlar tomonidan yeyilish va hazm qilinish darajasiga ta’sir etadi.

Ipak qurtlari tabiiy sharoitda tut novdalaridagi o’sib turgan barglar bilan ovqatlanadilar. Xonakilashtirilgan sharoitda esa ulardaraxtdan terib olingan barg bilan bokiladi.

Barg, kurtxonadagi hazo namligiga, uning bug’lanish qobiliyatiga va bargni terib qurtga berguncha o’tadigan vaktga qarab, turli darajada eskirib so’liydi. So’ligan bargni qurt kam yeydi, ammo kurt bargni to undagi suv 10-20 protsentcha kolguncha yeyaberadi, so’ngra bunday bargning yeyilishikamaya boradi.

Agar kurtdagi tartibga solish funktsiyasi yetishmay kolsa, kurtxona havosining namligini pasaytirish yoki ko’tarishkerak. Ba’zan bargdagi suvning kamayishi uning sifatini pasaytiradi. Yozda takroriy qurt bokish davrida kurtlarning suvga bo’lgan talabi oshuvi sababli, bargni salgina namlab berish va qurtxona namligini ko’tarish qurtlarga anchagina foyda qiladi.

Pillakorning vazifasi qurtga zarur balgni yangilab va sal-pal ho’llab ko’yishdangina iborat bo’lmay, balki bargning qurtlarni to’q tutish darajasini o’zgartishdan ham iborat bo’lmog’i kerak. Bunday o’zgartish choralariga qurtni navdor tut bargi uglevod va boshka bir necha hil bio-logik ko’shimchalar bilan boyitilgan barg bilan boqish tadbirlari kiradi. Beriladigach barg miqdoriga kelsak, bu narsa barg berish soniga va kurt boqiladigan sathning katta-kichikligiga karab hal qilinadi.

Beshinchi yoshdagi kurtlar bargli novdalar bilan bokilganida ular-ning har 500 tasi uchun I kvadrat metr yoki bir kuti urug’dan chikqan kurtlar uchun 70 kvadrat metr sath bo’lishi eng muvofik hisoblanadi. Bahoviddinovning ko’rsatishicha, bu norma qat’iy emas, chunki birinchi uch yoshdagi kurtlar ma’lum bir kalinlikda joylanib boqilganda yaxshirok o’sadi, ularni ortikcha siyraklashtirish o’sishkga yomon ta’sir qiladi, beshinchi yoshdagiqurtlarni siyraklashtish chegarasi haligacha aniklangan emas. Bahoviddinov bir kuti urug’dan ochirilgan Bag’dod zot kurtlarni beshinchi yoshida 100 kvadrat metr maydonchada boqib juda yaxshi natijaga erishgan. Lekin uning aytishicha, bu xulosa xali qat’iy emas, chunki bunda biologik tomondan boshqa, iktisodiy tomondan ham alohida tekshirish talab qilinadi. Endi ayrim yoshlardagi qurtlarni joylash qalinligiga kelsak bunda kurt tanasining joylangan sathi birinchi yosh davrida 5-6 hissa, undak keyingi yotlardagi qurtlarniki esa 2,5 -3,2 hissa kengayadi. Bir kuti urug’dan enditana ochilib chikkan qutichalarni boqish uchun 0,5 kvadrat metr, ya’ni bir kuti urug’ni ochirish vaqtida joylashtirish uchun talab etilgan maydoncha kifoya qiladi. Bundan tashqari, kurtlarni joylashtirish qalinligiga karab ularning ovkatlanish sharoitiham o’zgaradi, chunki bu narsaning profilaktik axamiyagi xam bor.Birinchidan, boqilayotgan kurtlar ortikcha qalin joylashtirilganida kurt terisining kutikulyar qavati ko’p jaroxatlanadi va kurt bokish vaqtida iflosliklar ko’payib, yukumli mikroblar to’planaboshlaydi. Bu nuktai nazardan yana shuni aytishimiz kerakki, bunday sharoitda kurtlarda barg uchun kurash zo’rayib, qoloq kategoriyadagi kurtlar paydo bo’laboshlaydi. Bunday qolok qurttlar yuqumli kasalliklarni ancha tez yuqtiruvchan bo’lishlari sababli, yukumli kasalliklarning avj olib ketishini qulaylashtiradi.