Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

Birinchi bosqich
dastlabki bozor munosabatlari shakllanish davri – XVIII 
asrda paydo bo‘lib, u tadbirkor tomonidan amalga oshiriladigan tavakkalchilik 
jarayonlari bilan bog‘liq. Aynan iqtisodiyot fanida tadbirkorlik faoliyatiga oid 
dastlabki tadqiqotlar ham shu davrda R.Kantilon, A.Tyurgo, F.Kene, A.Smit va 
J.B.Sey asarlarida amalga oshirilgan.
Fransuz 
iqtisodchisi 
R.Kantilon 
tadbirkorlikning 
muhim 
tavsifiy 
xususiyatlaridan biri sifatida tavakkalchilikni ajratib ko‘rsatadi. Uning fikricha, 
tadbirkor – voqea va hodisalarni oldindan ko‘ra bilish xususiyatiga ega bo‘lgan, 
o‘z zimmasiga barcha mas’uliyatni olib tavakkal qiluvchi, o‘z xatti-harakatlari 
tufayli daromad olishga umid qiluvchi va har qanday yo‘qotishlarga tayyor bo‘lgan 
shaxsdir
1
. R.Kantilondan keyin neoklassik maktab namoyandalari o‘z asarlarida 
o‘ziga xos tavakkalchilik asosida raqobatlashib, savdo faoliyati bilan 
shug‘ulanuvchi korxona egasini tadbirkor deb hisoblay boshladilar.
Tadbirkorlik faoliyati to‘g‘risidagi nazariyalar rivojlanishining 
ikkinchi 
bosqichida
tadbirkorlikning asosiy xususiyati sifatida innovatsion faoliyat ajratib 
ko‘rsatiladi. Bu oqimning asoschisi Y.Shumpeter bo‘lib, uning fikricha, iqtisodiy 
o‘sishning 
negizida 
tadbirkorni 
ishlab 
chiqarish omillarining 
yangi 
1
Предпринимательства в конце ХХ века. М., 1992, 20-б. 

---

293 
kombinatsiyasini ishlatishga, qo‘llashga bo‘lgan intilishi yotadi va bu intilishning 
natijasi innovatsiya, yangiliklar hisoblanadi.
Mazkur nazariyalar rivojlanishi 
uchinchi bosqichining
asosiy g‘oyasi - 
tadbirkorning muhim shaxsiy fazilatlari, jumladan izlanish va tadqiqot hisoblanadi. 
Bu oqim namoyandalari F.Xayek va L.Mizes tadbirkorlikka yangi iqtisodiy 
imkoniyatlarni izlab topish va tadqiq qilish deb qaraydi, shu bilan birga faoliyati 
izlanish tarzida kechadigan har qanday shaxsni bo‘lg‘usi tadbirkor deb 
hisoblashadi.
K.Makkonnell va S.Bryu tadbirkorlikka asosida uzluksiz shartlar va talablar 
yotuvchi muhim faoliyat turi sifatida qaraydilar. 
Birinchidan,
tadbirkor tovarlar va 
xizmatlar ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarish omillarini birlashtiradi va 
«katalizator» vazifasini bajaradi.