Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

Tannarx
– 
bu mahsulotning har bir birligini ishlab chiqarish uchun 
sarflangan xarajatlarning puldagi ifodasidir.
Yana bir bor eslatamiz, biz berayotgan bu tushunchada tannarx tarkibiga 
sun’iy ravishda kiritiladigan soliqlar, foizlar va boshqa to‘lovlar kirmaydi. 
Mahsulot tannarxini xarajatlarning asosiy turkumlari bo‘yicha hisoblash mumkin. 
Misolimizdagi «A» mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari va tannarxini hisoblab 
chiqamiz (11.2-jadval).
11.2-jadval 
«A» mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari va tannarxini hisoblash
Xarajatlar 
Jami ishlab chiqarish 
xarajatlari, mln. so‘m 
1 birlik mahsulot ishlab 
chiqarish xarajatlari, so‘m 
Xomashyo va materiallar 
24,0 
240 
Yoqilg‘i va energiya 
9,0 
90 
Ish 
haqi 
va 
ijtimoiy 
15,0 
150 

---

341 
sug‘urtaga ajratmalar 
Transport xarajatlari 
6,0 
60 
Boshqaruv xarajatlari 
6,0 
60 
Jami 
60,0 
600 
Jadvaldan ko‘rinadiki, korxonada «A» mahsulotning bir oylik ishlab chiqarish 
xarajatlari 60 mln. so‘mdan iborat bo‘lib, jami 1000 dona mahsulot ishlab 
chiqarilgan. Demak, 1 dona mahsulotning tannarxi 600 so‘mga teng. 
Har bir korxona xarajatlarini ya’ni tannarxni kamaytirishga harakat qiladi. 
Mamlakatimiz taraqqiyotining hozirgi bosqichida eksport salohiyatini yuksaltirish 
va milliy iqtisodiyotimiz raqobatbardoshligini oshirish ko‘p jihatdan tejamkorlikka 
erishish hamda mahsulot va xizmatlar tannarxini pasaytirishga bog‘liq. Shunga 
ko‘ra, 2020 yilda “Raqamli texnologiyalar nafaqat mahsulot va xizmatlar sifatini 
oshiradi, ortiqcha xarajatlarni kamaytiradi”
1
deb o‘rinli ta’kidlandi. 
Bu o‘rinda mahsulot tannarxini uning qiymatidan farqlash lozim. Ma’lumki, 
mahsulot qiymati (Q) o‘z ichiga sarflangan ishlab chiqarish vositalari qiymati (Q
IV
) 
hamda yangidan yaratilgan mahsulot qiymati (Q
Ya
)ni to‘liq oladi. O‘z navbatida 
yangidan yaratilgan mahsulot qiymati – ish haqi (IH) va yalpi foydaga (F
ya
) 
ajraladi (11.6-rasm). 
Sarflangan ishlab 
chiqarish vositalari 
qiymati (Q
IV
) 
Ish haqi (IH) 
Yalpi foyda (F
ya
) 
Mahsulot tannarxi (T) 
Mahsulot qiymati (Q)