Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

X 
- 
M 
= 
X
n 
= Y - (S+I+G) 
eksport
import sof eksport YaIM absorbsiya 
Absorbsiya - yalpi ichki mahsulotning mazkur mamlakatdagi uy 
xo‘jaliklari, korxonalar va davlatga realizatsiya qilinadigan qismi. 
Importga to‘lovlar eksportdan olingan daromaddan ortiqcha bo‘lsa, bu 
mamlakatning joriy operatsiyalar bo‘yicha balansi taqchilligini bildiradi. Bu 
taqchillik chet el qarzlari yordamida, yoki aktivlarning bir qismini chet elliklarga 
sotish yo‘li bilan moliyalashtiriladi va bu kapital harakati hisobida aks etadi. 
Eksportdan olinadigan daromad importga sarflardan ortiq bo‘lsa joriy 
operatsiyalar hisobi ijobiy qoldiqqa ega bo‘ladi. 

---

759 
Kapital harakati hisobida aktivlar bilan amalga oshiriladigan barcha xalqaro 
bitimlar o‘z ifodasini topadi. Bular chet elliklarga aksiyalar, obligatsiyalar, 
ko‘chmas mulk va h.k. sotishdan olinadigan daromadlar hamda chet eldan aktivlar 
sotib olish natijasida vujudga keladigan sarf xarajatlar. 
Kapital harakati 
balansi 
= 
Aktivlar sotishdan 
tushumlar 
_ 
Chetdan aktivlar sotib 
olishga sarflar 
Chet el aktivlarini sotish chet el valyutalari zaxiralarini ko‘paytiradi, ularni 
sotib olish esa valyutalari zaxiralarini kamaytiradi. Kapital harakati hisobi ham 
taqchillikka va ijobiy qoldiqqa ega bo‘ladi. 
To‘lov balansining taqchilligi Markaziy bank rasmiy zaxiralarini qisqartirish 
hisobiga moliyalashtirilishi mumkin. Rasmiy zaxiralarning asosiylari quyidagilar: 
-
chet el valyutalari; 
-
oltin; 
-
mamlakatning XVFdagi kredit ulushi; 
-
qarz olishning maxsus huquqi (SDR) va h.k. 
Balans taqchilligi rasmiy zaxiralar hisobiga moliyalashtirilganda ichki 
bozorda chet el valyutalari taklifi ortadi, milliy valyutalar taklifi esa nisbatan 
kamayadi va uning ayirboshlash kursi nisbatan o‘sib milliy iqtisodiyotga inqirozli 
ta’sir ko‘rsatadi. Aksincha, to‘lov balansining aktiv qoldig‘i Markaziy bank rasmiy 
valyuta ehtiyojlarining o‘sishi bilan birga borganda ichki bozorda chet el 
valyutalari taklifini kamaytiradi, milliy valyuta taklifi esa nisbatan ortadi va uning 
ayirboshlash kursi pasayib, iqtisodiyotga rag‘batlantiruvchi ta’sir ko‘rsatadi. 
Markaziy bank tomonidan chet el valyutalarining bunday sotilishi va sotib 
olinishi