Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

Bozor iqtisodiyotni tartibga solib turish vazifasini talab, taklif, raqobat 
va narxlar yordamida bajaradi.
U o‘zida talab va taklifni jamlab, bu bilan 
nimani, qancha miqdorda va qaysi vaqtda ishlab chiqarish kerakligini aniqlab 
beradi. Bozor narx vositasida iqtisodiy resurslarni tovarlarga talab kamaygan 
tarmoqlardan talab ortgan tarmoqlarga oqib kelishini ta’minlaydi. Shuningdek, 
adabiyotlarda bozorning boshqa ko‘plab qo‘shimcha vazifalari ham keltiriladi. Bu 
vazifalarni yaqqolroq tasavvur etish uchun ularni maxsus rasm ko‘rinishida 
ifodalash mumkin (5.3-rasm).

---

178 
 
5.3-rasm. Bozorning vazifalari 
Bozor turli xil vazifalarni bajarsa-da, ular o‘zaro bog‘liq va bir-birini taqozo 
qiladi. Bozorning iqtisodiy mazmunini chuqurroq tushunish uchun uning turlari va 
ichki tuzilishini ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq hisoblanadi. 
5.4. Bozorning turlari va tuzilishi
 
Hozirgi davrda bozor murakkab tuzilishga egadir. Bozorning ichki tuzilishi 
murakkab bo‘lganligi sababli uni turkumlashga quyidagi mezonlar asos qilib 
olinadi: bozorning etuklik darajasi, sotiladigan va sotib olinadigan mahsulot turi, 
bozor subyektlari xususiyatlari, bozor miqyosi, iqtisodiy aloqalar tavsifi va 
boshqalar.
Bozorning 
etuklik darajasiga qarab
rivojlanmagan bozor, erkin (klassik) 
bozor, hozirgi zamon rivojlangan bozorlarga bo‘linadi. 
Rivojlanmagan, 
shakllanayotgan bozor tasodifiy tavsifga ega bo‘lib, unda tovarni tovarga 
ayirboshlash (barter) usuli ko‘proq qo‘llaniladi.
Bozorning bu turi tarixan hali 
haqiqiy pul mavjud bo‘lmagan davrga to‘g‘ri keladi. Lekin hozirgi davrda ham 
ayrim mamlakatlarda pul inqirozga uchrab, ijtimoiy ishonchni yo‘qotgan, bozor 
iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida ham bozorning bunday turi amal qilishi mumkin.