Toshkent davlat iqtisodiyot universtiteti

 

---

46 
3-MAVZU. TIJORAT BANKLARINI TASHKIL ETISHNING 
HUQUQIY VA IQTISODIY ASOSLARI 
Tijorat banklari faoliyatini tashkil etishning huquqiy asoslari 
Banklar respublika hududida o‘z faoliyatlarini Markaziy bank 
tomonidan beriladigan litsenziya asosida amalga oshiradilar. 
Tijorat banklarining yuridik shaxs sifatida faoliyati omonatchilar, 
kreditorlar, umuman, davlat va jamiyat manfaatlariga jiddiy daxldor 
bo‘lganligi tufayli uning tashkil topishi uzoq davom etadigan jarayon 
hisoblanadi. Shu vaqt ichida bo‘lg‘usi ta’sischilar o‘rtasida o‘zaro 
munosabatlar o‘rnatiladi, bank ustav kapitali uchun zarur bo‘lgan 
mablag‘lar tayyorlanadi, rahbar shaxslar zarur hujjatlar tayyorlaydi, 
tegishli tekshiruvdan o‘tkaziladi va hokazolar. 
Tijorat banklarini tashkil etish va tugatishning huquqiy asoslari 
“Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi qonunda ifodalangan. Shu 
qonunning 2-bobi “Banklarni tashkil etish va ular faoliyatini tugatish 
tartibi” deb nomlanib o‘z ichiga 13 modda (7-19 moddalar)ni oladi . 
Tijorat banklari tashkil etilishining huquqiy asoslari bir nechta 
asosiy huquqiy normativ hujjatlar asosida tartibga solinadi. Jumladan: 

O‘zbekiston Respublikasining “Fuqarolik Kodeksi”, 1996. 

O‘zbekiston Respublikasining “O‘zbekiston Respublikasi 
Markaziy banki to‘g‘risida”gi Qonun, 1995; 

O‘zbekiston Respublikasining “Banklar va bank faoliyati 
tug‘risida”gi Qonun, 1996; 

O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining “Banklarni 
ro‘yxatga olish va ularga litsenziya berish tartibi to‘g‘risida”gi № 22-
sonli nizom, 1998. 

O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki “Bank ustav kapitali 
miqdorini, aksiyadorlar tarkibini, bank nomi va manzilini o‘zgartirish, 
ustavga kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalarni ro‘yxatdan o‘tkazish 
tartibi to‘g‘risida” gi 426-sonli nizom, 1998; 

O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki “O‘zbekiston 
respublikasi hududida chet el banklari vakolatxonalarini ochish, ularni 
ro‘yxatdan o‘tkazish va akkreditatsiyalash tartibi to‘g‘risida” gi 241 – 
sonli nizom, 1996 ; 

O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki “Tijorat banklariga 

---

47 
chet el valyutasidagi operatsiyalarni amalga oshirish uchun 
litsenziyalar berish tartibi”dagi 31-sonli nizom, 1998. 

«Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini 
himoya qilish to‘g‘risida»gi Qonun, 1996 
Bu kabi hujjatlar orqali tijorat banklarining faoliyat asoslarini 
o‘rganish mumkin. 
Qonunchilikka muvofiq tijorat banklari ustidan nazorat qiluvchi 
organ sifatida Markaziy bank o‘z vazifalarini bajaradi. Unga ko‘ra 
Markaziy bank moliya-bank tizimi barqarorligini saqlab turish, 
omonatchilar, qarz oluvchilar va kreditorlarning manfaatlari himoya 
qilinishini ta’minlash maqsadida banklar, mikrokredit tashkilotlari 
lombardlar va kredit byurolari faoliyatini tartibga soladi hamda nazorat 
qiladi, shuningdek ular tomonidan ichki nazorat qoidalariga hamda 
jinoiy 
faoliyatdan 
olingan 
daromadlarni 
legallashtirishga 
va 
terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish bilan bog‘liq axborotni 
maxsus vakolatli davlat organiga taqdim etish tartibiga rioya etilishi 
ustidan monitoring hamda nazorat qiladi. 
Banklarga litsenziya berish O‘zbekiston Respublikasining “Banklar 
va bank faoliyati to‘g‘risida”, “O‘zbekiston Respublikasi Markaziy 
banki to‘g‘risida”, “Aksionerlik jamiyatlari va aksiyadorlar huquqini 
himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonunlar va boshqa qonunlari hamda 
bankka me’yoriy hujjatlarda belgilangan talablar asosida amalga 
oshiriladi. 
Tijorat banklarini tashkil qilish 11-fevral 1999-yilda qabul qilingan 
“Banklarni ro‘yxatga olish va ularga litsenziya berish tartibi 
to‘g‘risida”gi 630-sonli Nizom asosida olib borilar edi. Bu qonunga 
2009-yil 15-avgustda 703 son bilan o‘zgartirish kiritilgan va hozirda 
banklar ushbu qonun asosida tashkil etilmoqda.