Toshkent davlat iqtisodiyot

Sifat masalasi - xo’jalik faoliyatini hamma jihatlarini qamrab oladi.
Yuqori sifat - bu mehnat va moddiy resurslarni tejash eksport imkoniyatlarini oshirish pirovard natijada esa jamiyat ehtiyojlarini yaxshiroq yanada to’laroq qondirish demakdir. Mamlakat oldida turgan xilma - xil iqtisodiy va sostial vazifalarni muvaffaqiyat bilan hal etish uchun unumdorligini jadal ko’tarishni iqtisodiy mohiyati shundan iboratki. Xalqaro standartlarda ISO 9000 da yozilishicha, mahsulot sifati mahsulotlari barcha xususiyat va harakterlarini majmui sifatida tushunib ular iste’molchilarni ehtiyojlarni qondirish xususiyatlarini ko’rsatadi. Sifat deganda uni ya’ni mahsulotni ko’rsatadigan xizmatdan kelib chiqib foydali xususiyatlarining ularning majmuiga aytiladi. Oziq-ovqat mahsulotlarining sifat ko’rsatkichlarini sinflash mahsulotning sifati deganda uning sifat ko’rsatkichlarini qiymatlaridan kelib chiqib aytamiz. Mahsulot sifatini sifat hislatlarini maza, hid, konsistensiya, rangi va tashqi ko’rinishi beradi. Miqdor deganda esa, bu xususiyatlarning har biri miqdoriy qiymati tushuniladi.
Mahsulotlarning sifat ko’rsatkichlarini birlamchi, kompleks va umumiy ko’rsatkichlar guruhiga ajratadi. Oziq-ovqat kompleks ko’rsatkichlariga organaletik qiymat, energetik qiymat, diologik qiymat iste’moliga tayyorgarlik kiradi. Energetik qiymatni belgilab beruvchi moddalarga uglerod, yog’l ar va oksillar kiradi. Biologik qiymatga esa mahsulot tarkibidagi oksil topilmaydigan aminokislotalarni sifati va miqdori, ularning hazm bo’lish xususiyatlari hisoblanadi. Umumiy ko’rsatish deb mahsulotlarning ovqatlik qiymatiga aytiladi. Masalan, konserva mahsulotlarini kompleks ko’rsatkichlari bo’lib kimyoviy tarkibning ko’rsatkichi, energetik qiymati, estetik ko’rsatkichi, bezararlik ko’rsatkichlari hisoblanadi.
Bozor iqtisodiyoti ish boshlay borishi bilan kun tartibiga eng muhim faktor bo’lib, oziq-ovqat mahsulotlarini raqobatbardoshligi hisoblanadi. Bu hol ishchi va tashqi bozorlarda, inson faoliyatida standartlashtirish muhim rol’ o’ynaydi. Shunga oid me’yoriy texnik hujjat qilingan. Bu hujjatda quyidagilar qayd qilingan:

1. 
   Eng asosiy mahsulotlari bo’lib iste’molchilarni, ishlab chiqaruvchilarni davlat manfaatlarini qo’riqlash;
   
2. 
   Mahsulotlarning o’zaro almashtira olish;
   
3. 
   Fan va texnikaning rivojlanish darajasiga mos xalq xo’jaligi va aholining ehtiyojlari asosida yuqori sifatli va raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarish;
   
4. 
   Hamma turdagi resurslarni tejashga mahsulot va korxonani texnik iqtisodiy darajasini yaxshilashga olib keladi;
   
5. 
   Sostial-ihtisodiy va ilmiy texnikaviy rejalarni amalga oshirish;
   
6. 
   Xalq xo’jaligining barcha ob’ektlaridan xavfsizlikni ta’mmnlash;
   
7. 
   Davlatimizning mudofa qudratini oshirish va tayyorgarlikni puxta amalga oshirish.
   

Standartlashtirish ob’ektlarini asosiy qoidalari quyidagilar hisoblanadi. Standartga keltirish standartga keltirish ob’ektlari va standartga keltirishning maqsadi tushuniladi. Shulardan birinchisi standartga keltirish bunda ba’zi hollarda

keltirish o’rniga solish bo’lishi mumkin. Ma’lum sohada aniq mavjud bo’lgan yoki potensial vaziyatlarga nisbatan hamma tomondan va ko’p marta foydalanish uchun qoidalarni belgilash vositasida maqbul darajada tartibga solishda va erishishga qaratilgan faoliyat, standartga keltirishning ob’ekti esa mahsulot yoki uni yaratishni, ishlab chiqarishni, joriy qilishni ta’minlaydigan qoidalardir. Korxona standartini tayyorlashda va uni ishlab chiqarishga joriy etishda quyidagi tadbirlar amalga oshiriladi:
-standartlashtirilgan jarayonni va ob’ektni aniqdash;
-jarayon va ob’ektni yaxshilab o’rganish;
-texnik topshirig’ini tuzish uni korxona rahbarlari muhokamasida o’tkazish;
-korxona standartining birinchi loyihasini tayyorlash;
-loyihani u aloqador bulgan bo’lim va tashkilotga taqriz va taklif qilish uchun tarqatish;
-korxona standartining 2-chi redaksiyasini ilmiy-texnika sovetida ko’rib chiqish va foydalanishga topshirish.


Korxona standartini muhokama qilishda qancha ko’p xodim ishtirok esta, standartni qo’llanishda samaradorlikka shunchalik tez erishiladi. Korxona standartini ishlab chiqarish hamda joriy etish butun ishchilar ishi bo’lib, umumiy mehnat intizomini mustahkamlaydi, ish unumdorligini va mahsulot sifatini oshmradi. Natijada sifatsiz mahsulotlar chiqishini oldi olinadi. Har qanday mahsulotlarni sifat ko’rsatkichlarini shakllanishida ularga qo’yiladigan asosiy talablardan mahsulotlarni tayyorlashda ishlatiladigan uskunalar tayyorlanadigan xom ashyo mahsulotlarini, normativ texnik hujjatlar tomoinidan qo’yiladigan talablar, ularni ishlashda qo’yiladigan resepturasi qadoqlash tashish mahsulotni sifat ko’rsatkichlarini mukammallashtirishga katta ta’sir ko’rsatadi. Ayniqsa hozirgi bozor iqtisodiyoti paytida har bir mahsulotni sifat ko’rsatkichiga juda katta talablar qo’yilmoqda. Shuning uchun hozirgi sharoitda mahsulotlarni bozordagi harid tomonlari sifat ko’rsatkichlari bilan aniqlanadi. Shuning uchun mahsulotga talab bozor iqtisodiyotida o’sib boradi. Mahsulotlarning sifat ko’rsatkichlari doim yuqorilashib boradi. Firmalar orasida raqobatchilik ortib boradi. Ohirgi paytda mahsulotning sifat ko’rsatkichini aniqlashda, ayniqsa oziq-ovqat mahsulotlarini o’rganishda kvalimetriya usuli qo’llaniladi. Boshqarishda mahsulotlarni faqat bir ko’rsatkich bilan ularga baho berish mumkin. Masalan, namatakning tarkibidagi askarbinni miqdoriga qarab uni sifat ko’rsatkichiga baho beriladi. Agarda tayyor mahsulotni sifat ko’rsatkichlarini har tomonlama o’rganilganda uning fizik kimyoviy tomonlari o’rganilsa bu usul komrleks usul deyiladi va bu usul mahsulotlarni normativ texnik asoslarini tashkil etadi. Demaq har qanday mahsulotlarni ishlab chiqarish u mahsulotlar bazis ko’rsatkichlariga ega bo’lishi kerak. Tekshiruvchi tashkilotlar tarafidan mahsulotlar tekshirilganda tekshirilayotgan mahsulotlar albatta biznes talabiga javob berishi kerak. Shuning uchun ishlab chiqarish mashxur bo’lgan injener texnik xodimlar tekshirish uchun bazis ko’rsatkichlarga ega bo’lgan mahsulotlar taqdim etish kerak.
 Defferensial ko’rsatkich orqali sifat ko’rsatkichlarini aniqlash formulasi.
 Bazaviy ko’rsatkichlari.
 Mahsulotlarni ko’rsatkichlari.
 Mahsulotlarni sifat ko’rsatkichlari.
Mahsulotlarni sifat ko’rsatkichlarini tekshirishda ishlatiladigan har xil usullar texnik mahsulotlarni birlamchi ko’rsatkichi keng holda bo’lsa hamda o’tkaziladigan tekshirishlar defferensial usullar bilan xulosa qilishi imkoniyati bo’lmagan taqdirda u holda xar-xil usullar qo’llaniladi. Bu holda mahsulotlarni tarkibidagi sifat ko’rsatkichlarini aniqlovchi asosiy ko’rsatkichlarga to’liq holda ta’sir ostiga oladi va bu bilan sifatning plandagi darajasiga erishish imkonini yaratib beradi. Korxona sifatining metodik prinsiplari sistema standartlarini muntazam ravishda belgilangan davrda qayta ko’rib chiqishni nazarda tutadi. Bu paytda sifat sohasidagi, fan va texnikadagi barcha yangiliklarni, ertangi kun talablariga bo’lgan zaruriyatni hisobga olgan holda ularga o’zgartirishlar kiritiladi. Mahsulotlarni ishlab chiqarishini rejalashtirish doimo bozor qonunlari asosida iste’molchilarni talabini o’rganib borishni davlat miqiyosida amalga oshirish kerak. Ishlab chiqarish tovarlarga iste’molchilarning talabi bo’lmasa bu tovarlarni yaratish ularni ishlab chiqarishga tadbiq etish yangi tovarlarni sifat ko’rsatkichlarini yaxshilash to’g’risidagi ilmiy nazorat va ishlab chiqarish tamoyillarini bir vaqtda amalga oshirish kerak bo’ladi. Hozirda xalqaro mehnat bozorida resurslar taqsimoti va ko’p rivojlangan davlatlarda ishlab chiqarish tovarlarini yuqori sifat ko’rsatkichlariga ega ekanligi bu dunyo miqiyosida texnika tehnologiyalarni rivojiga yangi-yangi uskunalarni yaratishga ishlab chiqarish tovarlari raqobatini oshirishga olib bormoqda. Shu borada rivojlangan mamlakatlar zamonaviy uskunalar bilan o’zlarining ishlab chiqarish korxonalarni yangidan ta’min etilishi shu davlatlarda mahsulotlarni ishlab chiqarish potensiali oshib borishiga olib kelmoqda. Normativ texnik hujjatlarda GOST mahsulotlarni sifat ko’rsatkichlarini boshqarish deb ishlab chiqarishda texnika texnologiya bilan ta’min etilishi. Mahsulotlarni sifat ko’rsatkichlari ishlab chiqarishga kiritishda, ishlab chiqarish davrida ish uskunalarini ekspluatastiya potensiali ta’min etishdagi iste’molchilar talabini doimo qondirishda sifat ko’rsatkichdarini boshqarish ma’lum tamonga yo’naltirish uchun qilinadigan barcha ishlar va ishlab chiqarish uchun ta’sir etadigan barcha faktorlar mahsulotlarni sifat ko’rsatkichlarini ta’mindashda asosiy omil hisoblanadi. Ishlab chiqarish potensialini boshqarishda sifatli mahsulotlarni yaratishda 4 ta faktor katta rol’ o’ynaydi:

• 
  Ishlab chiqarish oldingi davr proektlash ya’ni loyihalash davri deyiladi;
  
• 
  Mahsulotlarni ishlab chiqarish davri;
  
• 
  Mahsulotlarni etkazish ya’ni realizasiyalash davri;
  
• 
  Mahsulotlardan foydalanish ya’ni iste’mol davri.
  

1-davrda, ishlab chiqarishga kerak bo’lgan mahsulotlarni rejalashtirish davrida shunga o’xshash mahsulotlarni sifat ko’rsatkichlarini yuqori darajaga etkazish ta’minlovchi omillarni o’ylab topish lozim.
Bozor iqtisodiyotining asosiy qonuni esa talab va taklif bo’lgani uchun har bir ishlab chiqarilgan iste’molchilarni qo’ygan talabi katta ahamiyatga ega. Shuning uchun bozor sharoitida iste’molchilarni talabi davriga nisbatan ishlab chiqarish korxonalariga doimo yangi taklif beriladi. Shu sababli tovarlarning sifat
ko’rsatkichlari doimo yaxshilanib borishligi va ularni bozor sharoitida raqobatbardoshligi oshib boradi. Shuning uchun xalq-xo’jaligida yangi turdagi sigmentlar bunyod etiladi. Ishlab chiqarilayotgan tovarlarning sifatlari yaxshilanib ularga bo’lgan talab ortadi. Shuning uchun bozor sharoitida ishlab chiqarish strukturasi bilan iste’molchilar orasida doimo raqobat sodir bo’ladi. Shuning uchun bozor sharoitida ishlab chiqarishdagi korxonalar mahsulotni ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni miqdori ishlab chiqarish potensialligi, ya’ni korxonani yuqori talablarga moyil bo’lgan uskunalarga injener-texnik xodimlar keltirilgan xom- ashyoning sifatiga va ishlab chiqarilgan tovarlar sifat ko’rsatkichlariga ko’p jihatdan bog’liq.

2. 
   Standartlarning ishlab chiqarishda mahsulotlarni sifatga ta’siri.
   

Korxonalarda sifatli mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun mamlakatimizda iste’molchilarni o’rgangan bozor infrastrukturasini o’rganish bozordagi tovarlarni assortementini o’rganish va tahlil qilish va to’plangan axborotlarning zamonaviy tehnik informastion mashinalarda hal qilinishi va ishlab chiqargan tovarlarga baho berilishi, bozor iqtisodiyotini rivojlantirishga katta turtki bo’ladi. Shuning uchun mahsulotlarni sifat ko’rsatkichi boshlanishi yangi assortiment mahsulotlarni yaratishda ishlab chiqarishning rivojlanishga, yangi texnika texnologiyalarning yaratilishiga asosiy omil bo’ladi. Shuning uchun ishlab chiqarish bilan iste’molchilarni birligi doimo yuqori ko’rsatkichlarga olib kelib bozor muammolarini echishda asosiy faktorlar hisoblanadi.

Shunday hollar bo’ladiki miqdor jihatdan aholini talablarini qondirmasligi mumkin. Mahsulotlarni sifat ko’rsatkichlari past bo’lgani uchun ular iste’molchilar tomonidan qabul qilinmaydi. Bunday hollarda:
Birinchidan, ishlab chiqarishdagi tovarlarni rentabelligi juda past bo’lishi mumkin;
Ikkinchidan, ishlab chiqarish uchun yuqori mehnat sarfi bo’lishi mumkin; Uchinchidan, ko’p miqdorda xom-ashyo sarf bo’lishi mumkin;
To’rtinchidan, ishlab chiqargan mahsulot oluvchining ehtityojlarini qondirmasligi mumkin;
Beshinshidan, etkazib berilgan tovarni sotilishi past bo’lishi mumkin.

Bu hollar tovarlarga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Ularning rangi, mazasi, ko’rinishi aniqlansa, ba’zi bir hollarda ularning yuqori sifatliligi tayyorlangan mahsulotlarni assortimentiga ularni qaysi iste’molchiga mo’ljallanganiga qarab turib ham baholanadi. Masalan, yosh bolalar uchun tayyorlangan mahsulotlarni sifat ko’rsatkichiga planlashtirish eng yuqori darajada bo’lishi kerak.

Mahsulotlarni sifat ko’rsatkichlarini nazorat qilish ularni texnik nazoratdan o’tkazish aholida nazorat organlari tomonidan boshqariladi. Bu organda xizmat qiluvchi xodimlar malsulotni sifat ko’rsatkichlarini ustidan ob’ektiv ma’lumotlar berishda o’rnatilgan vazifalariga e’tiborli bo’lishlari kerak. Nazorat qiluvchi organlar shu ishlab chiqarish korxonalarida alohida ishlab chiqarish strukturasi bo’lib u fakat administrasiya xodimlariga bo’ysunadi. Sifat ko’rsatkichlarini
tekshiruvchi organlarni ishlari murakkab va mas’uliyatli bo’lib bu tashkilot murakkab texnik xodimlar bilan ta’minlangan bo’lishi kerak. Mahsulotlarni sifat ko’rsatkichlarini aniqlashdagi kamchiliklar ishlab chiqarishda texnologik jihatdan qilingan xatolarni yoki mahsulotlarni rejalashtirishdagi sxemalar va chertyojlarda ishlab chiqish texnologiya qirralarida normativ texnik hujjatlarida bo’lgan kamchiliklarni yoki etishmovchiliklarni aniqlashda katta yordam beradi. Ulardan tashqari bu guruhga xodimlariga mahsulotlarni sifat ko’rsatkichlari boshlash va tekshirish davrida ishlab chiqarishga keltirilgan agregatlar asbob-uskunalar, ularni ekspluatastiyasi ustidan nazorat ishlari yuklatiladi. Texnik texnologik kontrol passif va aktiv bo’lishi mumkin.
Passiv nazoratda asosan ishlab chiqargan mahsulotlarning etishmovchiliklarni keyingi tuzilishlar yordamida talab darajasiga etkazilishi mumkin. Tovarlar uchun harakterli bo’lib, u asosan shu ishlab chiqargan tovarlarga ma’lum sifatida boshqariladi.
Passiv nazorat davrida sifat ko’rsatkichlari yaxshilash davrida ma’lum texnik ishlar bajarilib, bunday mahsulotlarni iste’molchilarga sotilishi mumkin.
Aktiv nazorat, bu nazorat yordamida mahsulotlarni sifat ko’rsatkichlariga texnologik jarayonlarni boshqarish orqali olib boriladi. Bunday nazoratni progressiv tomonlari shundaki, u mahsulotlarni sifat ko’rsatkichi boshqariladi. Oz harajatlar sarfini ta’min etadi. Bundan nazoratdagi o’lchamlar texnologik rejimlarni boshqarishga shu bilan bir qatorda ishlab chiqarishdagi nosozlikni o’z vaqtida ochadi.
Ishlab chiqarishga ishlab chiqarishni nazoratni sifat nazoratini aniqlashda ishlatiladigan xom-ashyoni va yarim xom-ashyolarni va ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan asosiy va qo’shimcha boshqa korxonalar keltirayotgan xom-ashyo mahsulotlarni sifat ko’rsatkichlarini tekshirish bu qarayotgan xom ashyo, keltirilgan mahsulot hisoblanadi. Bu holda tayyorlanayotgan mahsulotni sifat ko’rsatkichlari keltirilayotgan mahsulotni sifat ko’rsatkichlariga ko’p jihatdan bog’lik bo’ladi.
Masalan, lavlagidagi shakarning miqdori shakar olishda katta ahamiyatga ega. Shuning uchun boshqa korxonadan keltirilayotgan mahsulot standart talabga ega bo’lish kerak. Hozirgi paytda mahsulotlarni sifat ko’rsatkichlarini ta’min etilishida ishlab chiqargan mahsulotlarni sifat ko’rsatkichlarni yaxshilash borasidagi qilinadigan doimiy ishlar, ularning rejalashtirish doimo bozor qonunlari asosida iste’molchilarni talabini o’rganib borish davlat miqyosida amalga oshirilishi lozim. Ishlab chiqargan tovarlarga iste’molchilarni talabi bo’lmasa, bunday tovarlarni ishlab chiqarishdan olish va iste’molchilar talabiga tovarlarni yaratish ularni ishlab chiqarishga tadbiq etish uchun bir qatorda ishlab chiqargan tovarlarning sifatini yaxshilash to’g’risida ilmiy nazariy va ishlab chiqarish tomoyillarini bir vaqtning o’zida amalga oshirilishi lozim bo’ladi. Hozirgi vaqtda xalqaro mehnat resurslarning taqsimoti va ko’pchilik rivojlangan davlatlardagi yuqori sifat ko’rsatkichlariga egaligi bu dunyo miqyosidagi tenika va texnologiyani rivojlantirishga yangi uskunalarni yaratilishiga ishlab chiqargan mahsulotlarni raqobatbardoshligini oshirishga olib kelmoqda. Bu borada rivojlangan mamlakatlar zamonaviy uskunalar bilan o’zlari ishlab chiqarish korxonalarini yangidan ta’min
etilishi shu mamlakatlardagi mahsulotlarni ishlab chiqarish potensialini oshirishga hamda zamonaviy texnikalar orqali ishlab chiqarish mahsulotlarni sifat ko’rsatkichlarni yuqori darajaga etkazishga katta xizmat qiladi. Shuning uchun O’zbekistonda hozirgi davrda xalqaro investisiyalarni xalq xo’jaligiga jalb etish xorijiy mamlakatlar bilan qo’shma korxonalarni barpo etilishi O’zbekistonda ishlab chiqarilishi mumkin bo’lgan mahsulotni sifat ko’rsatkichlarini boshqarishga jalb etiladigan mahsulotlarni raqobatini oshirishga katta xizmat qiladi.
Normativ texnik hujjatlarda, GOST-15-467-85 mahsulotlarni sifat ko’rsatkichini boshqarish deb, ishlab chiqarishda texnika - texnologiya bilan ta’min etilishi mahsulotni sifat ko’rsatkichini ishlab chiqarishda ularni ishlab chiqarishga kirgizishda ishlab chiqarish davrida uskuna va mexanizmlarni ekspluatastiya potensialini ta’min etishda yoki iste’molchilarini talablarini qondirishda ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sifat ko’rsatkichini boshqarish ma’lum tomonga yo’nalish uchun olib boriladigan barcha ishlar va ishlab chiqarish uchun ishlab chiqarishniig har qanday pog’onasi ham mehnatni nuqsonsiz tashkil etish va uni boshqarish ishlari amalga oshiriladi. Tayyorlangan mahsulotlarning sifat ko’rsatkichlarini har tomonlama tahlil qilib, ularni iqtisodiy barqarorligi chiqarilayotgan mahsulotlarning miqdori ishlab chiqarish potensialiga ya’ni korxonaning yuqori talablariga moyil bo’lgan tehnologik uskunalariga, injener xodimlariga keltirilgan xom - ashyoning sifatiga va ishlab chiqarilgan tovarlarning sifat ko’rsatkichlariga ko’p jihatdan bog’liq. Shunday holler ham bo’ladiki ishlab chiqarilgai tovarlar miqdori jihatdan yuqori bo’lib, aholining talablarini qondirmasligi mumkin, bu holda mahsulotlarning sifat ko’rsatkichlari past darajada bo’lganligi sababli ular iste’molchilar tomonidan qabul qilinmaydi. Bunday hollarda birinchi ishlab chiqarishdagi rentabellik juda past bo’lib, ikkinchi tarafdan ishlab chiqarish uchun yuqori mehmat sarfi kuzatiladi. Uchinchi, ishlab chiqarishda mahsulotlar bahosi yuqori bo’lishi mumkin. Mahsulotlarning sifatini nazorat qilish ularni texnik nazoratdan o’tkazish alohida nazorat organlari tomonidan boshqariladi. Agarda bular nazorat organlari tomonidan nazorat qilinmasa, har xil qonunbuzarliklarga olib kelishi mumkin. Shuning uchun har bir iste’molchining o’zi nazorat organi bo’lib hisoblanadi. Sifatni boshqarishning yanada takomillashgan metodi mahsulot sifatini boshqarishniig kompleks sistemasidir. Mahsulot sifatini boshqarishning kompleks sistemasining ishlab chiqarilishi, joriy etilishi hamda amal qilishining tashkiliy metodologik asosi korxonalar standartlaridan iboratdir. Davlat standartlashtirish sistemasining tarkibiy qismi bo’lgan bu standartlar mahsulot sifatlarini boshqarish sistemasini ishlab chiqarishda davlat va tarmoq normalarini, sifat masalalari bo’yisha texnik va metodik harakatlarini ma’lum bir korxonaning tehnik shartlari bilan texnologik jarayonlar harakatlari tayyorlanadigan buyumlar harakteri va nomenklaturasi bilan muvofiqlashtirishga imkon beradi. Korxonalarda amalga oshirilayotgan standartlashtirish korxona darajasida sifatni boshqarish bilan davlat va tarmoq darajasida sifat boshqarish o’rtasidagi uzviy aloqadorlikni ta’minlaydi. Mahsulot sifati kadrlar qanday tanlanganligi va joylashtirilganligiga butun jamoat ishi qanday tashkil etilganligi va ayrim ijrochilar ishining sifati qanday ekanligiga bog’liqdir.
Ishlab chiqarishning sifat ko’rsatkichini boshqarishda boshqarish sistemasi ongli ravishda bir butun bog’liqlikni tashkil etishi lozim, bu ishlab chiqarish bilan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning sifatini boshqarishda o’ziga xos koordinasiyani ta’min etadi. Mahsulotlarning sifatini boshqarishda ishlab chiqarishdagi har bir amaldagi qonundan hayotiy prosesslarning ta’minlashi lozim. Ya’ni shu mahsulot uchun ilmiy tekshirishlarni olib boorish, sifat ko’rsatkichlarini boshqarishda barcha ishlatiladigan texnika vositalarini, iqtisodiy ko’rsatkichlari, tashkiliy ishlarning bir butunligi ta’min etilishi lozim. Shu bilan bir qatorda yuqorida aytib o’tilgan faktorlarning bog’liqligi ta’minlanishi lozim. Bu sistema barcha faktor va shart-sharoitlarni boshqarish malakali injener tehnologik xodimlar bilan ta’minlanganbo’lishi kerak. Mahsulotlarni sifat ko’rsatkichini aniqlovchi kamchiliklarni ishlab chiqarishda texnologik jihatdan qilingan xatolarni yoki mahsulotlarni rejadagi sxemalarda, chizmalarda ishlab chiqarish tehnologik kartalarida normativ texnologik hujjatlarda bo’lgan kamchiliklarni yoki etishmovchiliklarni keyingi kuzatishlar yordamida talab darajasiga etkazilishi mumkin bo’lgan tovarlar uchun harakterli bo’lib, asosan shu ishlab chiqarish tovarlarga ma’lum to’siq sifatida boshqariladi.
Passiv nazorat davrida sifat ko’rsatkichlarini yaxshilash borasida ma’lum texnologik ishlar bajarilib bunday mahsulotlar iste’molchilarga sotilishi mumkin.
Aktiv nazorat bu nazorat yordamida mahsulotlarni sifat ko’rsatkichiga texnologik jarayonni borishi hamda ishlab chiqarish rejimini boshqarish orqali olib boriladi. Bunday nazoratni progressive tomonlari shundaki, u mahsulotlarni sifat ko’rsatkichini harajat sarfini ta’min etadi. Bunday nazoratda nazoratdagi o’lchamlar texnologik rejimlarni boshqarishga shu bilan bir qatordagi ishlab chiqarish nosozlikni u o’z vakolatida oldini oladi. Ishlab chiqarish nazoratini aniqlash ishlatiladigan xom-ashyo va yarim tayyor mahsulotlarni va ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan asosiy va qo’shimcha boshqa korxonalardan kelayotgan boshqa mahsulotlarni sifat ko’rsatkichini tekshirish bu xom-ashyo keltirilayotgan xom-ashyoning nazorati hisoblanadi. Bu hollar tayyorlangan mahsulotlar sifat ko’rsatkichi keltirilgan xom-ashyoni sifat ko’rsatkichiga ko’p jihatdan bog’liq bo’ladi. Bozor iqtisodiyotiga o’tish davrida ishlab chiqarish mahsulotlarini sifat ko’rsatkichini boshqarish katta ahamiyatga ega bo’lgan voqea hisoblanadi. Chunki ishlab chiqarish mahsulotlarni sifat ko’rsatkichi hozirgi zamon talablariga mos bo’lishligi bozordagi tovarlarni iste’molchilar talabiga javob berish va dunyo andozasiga mosligini ishlab chiqarish tovarlarni xalqaro bozorlariga chiqarishni ta’min etadi. Shuning uchun mahsulotlarni ishlab chiqarish hozirgi davrda ularni miqdorga emas, balki sifat ko’rsatkichiga qo’yiladigan talablar ishlab chiqarilgan tovarlarni bazis ko’rsatkichlariga mosligini hamda texnik nav hukumatlar talablari mosligini ta’min etish ishlab chiqarish mahsulotlarini sifat ko’rsatkichini ta’min etadi. Bundan bir necha yillar avval dunyo bo’yicha mahsulotlarni ishlab chiqarish mahsulotlarni miqdori bilan o’lchangan bo’lsa, hozirgi vaqtda ishlab chiqarish mahsulotlarni o’rni sifat ko’rsatkichini yuqori darajadaliligini ta’minlaydi. Sifat ko’rsatkichini yuqori darajada ekanligini ta’minlashda ishlab chiqarish xom ashyo resurslaridan oqilona foydalanish ishlab chiqarish korxonalarini zamonaviy texnika, texnologiya bilan ta’min etilishi ishlab
chiqarish mahsulotlarni reja asosida olib borishligini ishlab chiqarishga bo’lgan tovarlarni proektlash ularni tannarhini aniqlash ishlab chiqarish davomida texnik uskunalarni ishlashini bir me’yordaligini ta’min etishni sifat ko’rsatkichini ta’minlaydigan eng asosiy omillar hisoblanadi. Hozirgi davrda mahsulotlarni sifat ko’rsatkichini ta’min etilishida sifat ko’rsatkichini yaxshilash borasidagi qilinadigan doimiy ishlar qilinadigan rejalar doimo bozor qonuniyatlari asosida iste’molchilari talabini ortib borishi dunyo miqiyosida oshib boradi. Ishlab chiqarish tamoyilini bir vaqtning o’zida amalga oshirishi kerak bo’ladi. Hozirgi davrda mahsulotlar resursini taqsimoti va ko’pchilik davlatlarni ishlab chiqarish mahsulotlarni zamonaviy uskunalar bilan o’zlarini ishlab chiqarish korxonalarini yangittan ta’min etishi bu shu mahsulotdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish mahsulotlarni sifat ko’rsatkichini yuqori darajadaetkazishga katta xizmat qiladi. Xom-ashyolarni va yarim xom-ashslarni sifat ko’rsatkichlari normativ texnik hujjatlarni jahon talablariga javob berishligi texnologiyani ishlab chiqarish korxonalarini texnologik qurilmalar ishlab chiqarish korxonani menorologik asbob uskunalar bilan ta’minlanishi ishlab chiqarish korxonalariga bo’lgan laboratoriya va sifat asbob uskuna bilan ta’min etilishi va eng kerakligi shu korxonada ishlaydigan injener texnik xodimlarini yuqori ishlab chiqarish saviyasiga va zamon talablariga javob beradigan tartibdagi bilimlarning borligiga shu korxonada ishlab chiqarish tamoyillarini tashkil etilishi va uni nazorati har bir ishlab chiqarish bo’limlaridagi texnologik jarayonlarni yuqori saviyada bajarilishi ishlab chiqariladigan mahsulotlarning sifat ko’rsatgichini ta’minlashda eng asosiy vositalar hisoblanadi.
Mahsulotlarni sertifikatlarini sifat ko’rsatgichini mahsulotlarni normativ texnik talabiga javob berishini yuqorida ta’kidlagan juda ko’p talablarga bog’liq ekan. Shuning uchun mahsulotlarni xalq-xo’jaligi ishlab chiqarishda bo’ladigan har bir talablar yuqori saviyada bo’lishi lozim. Normativ texnik hujjatlarga bo’lgan talablar xalq xo’jaligida har bir ishlab chiqiladigan tovar assortimentiga shu tovar uchun mo’ljallangan normativ texnik hujjatlar mavjud. Agarda ishlab chiqarishda tayyorlangan usullarning samarasini baholash va boshqa masalalarni hal etishda katta rol o’ynaydi.
Elektr texnika buyumlari sertifikatlashtirish bo’yicha MEK xalqaro tizimi. Elektr texnika buyumlari sertifikatlashtirish xalqaro tizimining bunyod qilinishi Yevropa va Amerika firmalari o’rtasida bozordagi raqobat tashabbusi bilan yuz bergan. 1960 yillarda Yevropalik raqobatchilar Amerikaliklardan himoya qilish uchun SENELEK doirasida Yevropa Ittifoki va EAST mamlakatlari a’zolari uchun yopiq hududiy tizim sifatida SVSS elektr texnika buyumlari hududiy sertifikatlashtirish tizimini tuzilgan.
Elektr texnika buyumlari hududiy sertifikatlashtirishi Yevropa standartlariga
muvofiq sertifikatlangan buyumlarni sotib olish haqida Ғarbiy Yevropa
mamlakatlarining hukumat qarorlarini rag’batlantiridi. Shunda Yevropa mamlakatlariga xos qonun texnik barerni bartaraf etish zarur edi. AQSh, Yaponiya, Kanada, Avstralya va boshqa davlatlar tomonidan GATT-VTO savdoda texnik to’siqlar bo’yicha rozilik proektiga tayyorgarlik boshlandi. ISOda sertifikatlashtirish bo’yicha Qo’mita (SERTIKO) tuzilgan. BMT EEK qoshida
tuzilgan standartlashtarish sohasida siyosatga javobgar hukumat mansabdar shaxslari yig’ilishidan sertifikatlashtirish bo’yicha maslahat berish joriy qilinishi kerak bo’lgan masalalar qatoriga kiritildi. Natijada MEKda ETB xalqaro sertifikatlashtirish tizimi joriy qilindi va tizimning asosiy qoida va jarayonlari qabul kilindi. ETB sertifikatlashtirish tizimini joriy qilinishidan maqsad ETB xalqaro savdosiga qayta tadqiqotlar o’tkazmasdan bu buyumlarning hamma mamlakatlarda bir xilda qabul qilinishi uchun bu tovarlarga qo’yiladigan yagona talablar, ularning talablariga javob berishini baholash usullari vositasida ta’sir ko’rsatish tiziminig umumiy rahbarligi MEKga a’zo har qaysi mamlakat ishtirok etishi mumkin. Buning quyidagi shakllari mavjud:
 Standartlashtirish va sertifikatlashtirish bo’yicha millim tashkilotning bo’lishi;
 Tizimning hamma qoidalarini bajarish roziligi va tegishli ma’lumot hujjatlarni tashkil etish;
 A’zo boshqa davlatlarda chiqarilgan ETB tadqiqotlar protokollari va sertifikatlashtirishlarni tan olish kerak. Agar tizim talablari javob bersa, tizim a’zolarining moliyalash majburiyatlarini bajarishi MEK tizimida mamlakatning ikki xil ishtroki ko’rib chiqiladi.
Nazorat bo’yicha koordinasiya qo’mitasiga to’la huquqli a’zoliga va ovoz berish huquqi bilan sertifikatlashtirish bo’yicha rahbarli qo’mitasi ishtrok etish.
Tizimning rasmiy tili ingiliz, franstuz, rus tili hisoblanadi.
MEK tizimida bo’yicha ETB lar sertifikatlashtirishning asosiy bosqichi tadqiqot labaratoriyani akkreditlash va ishlab chiqarish korxonani attestastiya qilish tadbik etilgan normativ hujjatlarga muvofiq tekshiruv o’tkazadi. Korxonani tekshirish uchun milliy nazorat xizmati vakili korxonalar ETB tajriba va sifat nazorati sifat ta’minot tizimi, o’lchov va tajriba jihozlarining mavjud ro’yxati, uning tekshiruvi haqida hujjat va boshqalar bo’yicha hujjatlashtirish bilan tanishtirish kerak. Rahbarlik quyidagi normativ hujjatlarni o’rnatadi: asosiy texnik shartlar, umumiy tehniik shartlar, guruhiy texnik shartlar, konkret turdagi buyumlarga texnik shartlar formalar va boshqalar.
Asosiy texnik shartlar hamma ETB yoki bir necha buyumlar guruhiga yoyiladi. Ularga masalan, tashqi omillar ta’siridagi uslubiy tajribalardagi MEK standartlari, davriy nazorat va partiyalar bo’yicha tashkiliy nazorat tartibi va boshqalarga tegishli.
Umumiy texnik shartlar ETB guruhlari va podgruppalariga tegishli. Ularga berilgan guruh harakterli bo’lgan atamalar va belgilashlar shifrlari, tajriba uslublari o’rnatiladi. Guruhiy texnik shartlarga konkret podgruppa tegishli. U ETB da o’z ichiga o’zinig ishlab chiqarish aniq tur va instruksiya bo’yicha tegishli hujjat formasini oladi.