Toshkent davlat Transport universiteti

Salniklar. O‘z-o‘zicha zichlanuvchi salniklar manjetli va metalldan yasaladi. Metall salniklar shtoklarni zichlovchi asosiy salniklardir. Ularni yassi va konussimon elementli qilib yasaladi. Ikkala holda ham salnik elementlari shtok o‘qiga radikal ko‘chiradi va u ancha egilganda ham uni zichlay oladi. Toksik yoki portlovchi gazlar siqilganda gaz so‘rish trubasiga yoki tashqariga chiqariladi, salnik esa kamera bilan to‘ldiriladi. Bu kamera uncha katta bo‘lmagan bosimni zichlaydi, ixcham qilib yasaladi. Zichlash elementlari bronzadan yasaladi va trapetsiyasimon kesimga ega. Konussimon zichlash elementlariga ega salnikka moy qopqoqdagi teshik orqali beriladi. Eng yuqori yuza qattiqligi va yedirilishga chidamlilikka azotlash bilan erishiladi. Azotlanuvchi shtoklar 35xMYUA po‘latdan yasaladi.
Klapanlar. Zamonaviy kompressorlarda zamikat qiluvchi organ, egar
28
ko‘tarilishni chegaralovchi va prujinadan iborat o‘zi harakatlanuvchi klapanlar ishlatiladi. Zamikat qiluvchi organ tarelka yoki plastina ko‘rinishida ishlanadi. O‘zi harakatlanuvchi klapanlar asosan plastinali qilib ishlanadi. Plastinada shakl va oqim yo‘nalishiga ko‘ra quyidagi klapanlar mavjud: diskli, halqali, palosali, to‘g’ri oqimli.
Ko‘tarilishni chegaralovchi klapan plastinkasida egarni siqib turuvchi silindrlik prujinalar joylashgan. Plastinalarni ishlashi qiyinligi tufayli halqali va palosali klapanlar keng tarqalgan.
Halqali klapan halqa bilan konsentrik joylashgan spiral prujinali qilib yasaladi. Bir prujina har bir halqa plastina uchun yoki 3-6 halqa uchun bitta o‘rnatiladi.
Bir tomonli harakatlanuvchi bosqichlar uchun kombinatsiyalashgan klapanlar ishlatiladi. Ular silindr qopqog’iga o‘rnatiladi.
Kombinatsiyalashgan klapanlarda silindr qopqog’ining maydoni unumli foydalaniladi, klapan kesimi ortadi va gaz tezligi pasayadi.
Komressor valining bir marta aylanishi davrida har bir silindrda surib olish, siqish, yuklash va kengayishdan iborat to'liq sikl amalga oshiriladi.
Indikator diagrammasidagi (21-rasm) kompressorning nazariy va haqiqiy ish jarayonlari biroz farq qiladi.
Nazariy indikator diagrammasini qurishda (21-rasm, a), slindr chap chetki holatdan o'ngga harakatining boshlanishi bilan so’rib olish klapani ochiladi va sovutgich bug'i kompressorga uzatiladi.

29

Rasm. 2.1. Kompressorning PB koordinatalarida ishlash jarayoni diagrammasi

Kompressor silindrining Yn hajmi porshen V hajmga teng. Bu butun hajm bug’latgich bosimga teng bo'lgan doimiy P bosimida sovutgich bug'i bilan to'ldiriladi. Bundan tashqari, bug'larning harorati va o'ziga xos hajmi doimiy bo'lib qoladi. 1 - 2 chizig’ kompressor tomonidan sovutgich bug'ini so'rish jarayoni tasvirlangan.
Porshen o'zining eng chetki o'ng holatiga yetganda, so’rib olish jarayoni tugaydi. So’rib olish klapan yopiladi va porshenning ortga qaytish paytida kompressordagi bug'larning adiabatik siqilish sodir bo'ladi va kondensatordagi P bosimga teng bo'lgan bosim hosil bo’ladi(2-3 qatorlar). Shu bilan birga bosimda yuklash klapani ochiladi, bu orqali sovutgich bug'lari silindrdan (3 - 4- chiziq) tashqariga kondensatorga doimiy P bosim bilan siqib chiqariladi. Nazariy jihatdan silindr zararli ("o'lik") bo'sh joyga ega emas, porshen o'ta chap pozitsiyaga yetib kelganida, sovutgichning barcha bug'lari silindrdan tashqariga chiqariladi. Kompressordagi o'lik joy, qizish vaqtida krivoship-shatunniy mexanizmi kengayganida, baxtsiz hodisadan himoya qilish uchun kerak. Ushbu joyning o'lchami, barcha dizayn xususiyatlarini hisobga olgan holda, minimal bo'lishi kerak.
30
Kompressorning haqiqiy indikator diagrammasini ko'rib chiqamiz (21-rasm, b).
Silindrdagi bosim bug'latgichdagi bosimdan pastroq bo'lganda, assimilyatsiya klapani (1-nuqta) ochiladi va sovutgich bug'ining so'rilishi boshlanadi.
1 - 2 assimilyatsiya chizig'i assimilyatsiya klapan va quvurlardagi qarshilik tufayli P0 qaynash bosimidan pastroq P0 bosimida ishlaydi. Teskari zarba paytida porshen sovutgichning bug'larini (2-3 qator) uning harorati va bosimining oshishi bilan siqadi va 2-2' bo'limda zarbaning bir qismi silindrdagi bosimni P ga etkazish uchun ishlatiladi. Assimilyatsiya qilish qarshiligidan kelib chiqqan assimilyatsiya hajmining pasayishi C segmentida ko'rsatilgan diagrammada ko'rsatilgan, bu esa DR ortishi bilan ortadi. Siqish chizig'i 2-3, bug'ning namligiga qarab, nam yoki quruq adiabat hisoblanadi. Ushbu adiabatlar ammiakli sovutish mashinalari uchun mos ravishda X = 1,17 va X = 1,32 ko'rsatkichlari bo'lgan politroplar bilan almashtiriladi.
tushirish valfi va quvur liniyasidagi qarshilik tufayli kondensatsiya bosimi Pk dan yuqori AP bosimida suriladi.
Zararli bo'shliq mavjudligi sababli, barcha bug'lar tushirish quvur liniyasiga surilmaydi; qolgan bug'ning bir qismi pistonning teskari zarbasi paytida kengayadi (4-chiziq - 1). Segment Cx bug'larning bug'lanish moslamasidagi bosimgacha kengayishini ko'rsatadi. Quruq bug 'uchun kengaytirish chizig'i keskinroq tushadi; ho'l bug 'uchun 4-5 egri tekisroq. Shundan so'ng, bug'larning bug'lanish moslamasidan silindrga so'rilishi yana boshlanadi. Zararli bo'shliqda nam sovutgich bug'i bilan assimilyatsiya jarayoni quruqdan ko'ra kechroq boshlanadi.
31
Haqiqiy indikator diagrammasi nazariyadan farq qiladi, chunki ikkinchisi hisobga olinmaydi: klapanlar va quvurlardagi sovutgich bug'larining harakatiga qarshilik, assimilyatsiya va bug'lanish bosimi va tushirish va kondensatsiya bosimi o'rtasidagi farq; zararli makon V. Nazariy diagrammada hajm yo'qotishlari, shuningdek, sovutish suvi, havo va boshqalar bilan issiqlik yo'qotilishi hisobga olinmaydi.
Nazariy kompressor sovutish quvvati bilan belgilanadi
Bu erda V - kompressor pistonlari tomonidan tasvirlangan hajm;
kJ dagi sovutgichning assimilyatsiya bug'larining hajmli sovutish quvvati .
Haqiqiy kompressor sovutish quvvatini hisoblash uchun nazariy kompressor aylanishi uchun hisobga olinmagan faktlarni aks ettiruvchi bir qator ish omillari kiritiladi.
Kompressorning texnik ko‘rsatgichlaridan biri – hajmli ishlab chiqaruvchanlik hisoblanadi. Hajmli ishlab chiqaruvchanlik deb so‘rish jarayonidagi vaqt birligi ichida kompressor orqali o‘tayotgan siqilayotgan bug‘larning haqiqiy hajmi tushuniladi.
(3.1)
bu yerda D – slindr diametri, m;
S – porshen yo‘li, m;
Z – slindrlar soni,
n – tirsakli valni aylanish chastotasi, ayl/min.
32
Hajmli gaz iste’moli odatda so‘rish sharoitlariga (so‘rish liniyasidagi bosim va haroratga), normal sharoitlarga (1013,25 Pa bosim va 293,15°K harorat) yoki standart sharoitlarga (1013,25 Pa va 293,15°K) olib keladi.

Rasm 3.1 Bir slindrli bir tomonlama yetkazib beruvchi kompressor

1. Tirsakli val; 2. Korpus; 3. Shatun; 4. Porshen barmog‘i; 5. Porshen; 6. Slindr; 7. Klapanlar; 8. Slindr boshchasi; 9. Klapan plitasi; 10. Maxovik; 11.Salnik; 12. Val podshimpniki.
(3.2)
bu yerda λ – yetkazib berish koeffisenti;
V_T – porshen tomonidan bir yo'nalishda tasvirlangan hajm;
33

n – bir minutda porshenni ikkitalik yo‘li;

Yetkazib berish koeffisenti:
(3.3)
bu yerda λ₀ – hajmli koeffisent;
λ_G – germetiklik koeffisent;
λ_T – harorat koeffisent;
λ_P – bosim koeffisent.
Hajm koeffitsient silindr hajmining to‘liqligi darajasini aks ettiradi:
(3.4)
Bunda koeffisent ξ yuborish oxirida bosimning so‘rish boshlanishidagi bosimga nisbati va a = V_m/V_T, koeffisenti, ya’ni tig‘iz nuqtaning nisbiy qiymati hisoblanadi. Koeffisent m politroplarning ko‘rsatkichi deb qabul qilinadi.
Germetiklik koeffisenti λ_G ishchi kanallarning nogermerik ulanganligi, ikkita harakatli slindr shtoklarining zichligi, porshen va slindr orasidagi masofani nogermetikligi natijasida yopish klapanlarining kechikishiga ta’sir qiluvchi kompressorning yetkazib berish funksiyasi hisoblanadi. Germetiklik koeffisenti odatda 0,95-0,98 oralig‘ida qabul qilinadi.
Harorat koeffisent λ_T slindr va kanallarning issiq devorlari bilan issiqlik almashinuvi tufayli so‘rish paytida gaz qizishiining ta’sirini aks ettiradi. Qizish natijasida silindrdagi gaz miqdori oshadi va so‘rish quvuridan silindrga kiradigan gazning foydali hajmi kamayadi.
34
Harorat koeffitsienti gazning siqilish darajasiga bog‘liq, chunki u yuborilayotgan gazning harorati va kanal va silindrning devorlarining harorati unga bog‘liq. Taxminan harorat koeffisenti quyidagi ifoda yordamida topiladi:
(3.5)
Bosim koeffisent λ_P so‘rish quvuridagi bosim bilan solishtirganda silindrdagi gaz bosimini kamaytirish orqali kompressor yetkazib berishi pasayishini hisobga oladi.Ushbu bosimning pasayishi natijasida gaz kengayadi va slindrga kamroq miqdor kiradi. Yetkazib berishga jarayon boshidagi bosim emas, balki so‘rish jarayoning oxiridagi bosimning pasayishi ta’sir qiladi. Bosim koeffisenti odatda 0,95-0,98 oralig‘ida qabul qilinadi.

35