Toshkent farmatsevtika instituti ijtimoiy fanlar kafedrasi dinshunoslik fanidan

Dinning ildizlari


Gnoseologik Psixologik

Ijtimoiy-iqtisodiy
Dinshunoslik tarix,falsafa, siyosatshunoslik, sotsiologiya, huquq va boshqa fanlardan farq qilib, din hodisasining tarixiy, ijtimoiy-siyosiy va gnoseologik (grekcha gnosis – bilish, logos – ta’limot degan ma’nolarni anglatadi) ildizlarini ochib beradi, diniy aqidaga umumilmiy metodlardan biri bo‘lgan tarixiylik va mantiqiylikning dialektik birligi orqali yondashadi
Dinning g'oyat murakkab ildizi uning gnoseologik, ya'ni dunyoni, odamning o'z-o'zini bilish sohasiga doir ildizidir. Insonda dunyoni bilish qobiliyati, tafakkuri shakillangan. Nafaqat shakillangan, balki ayni paytda ular ma'lum darajada kamol topgan bo'lishi ham kerak edi. Masalaning bu tomonini dinning gnoseologik ildizi tashkil etadi. Binobarin, dinning gnoseologik ildizi tashqi olamning ibtidoiy kishilar miyasida, tasavvurida, ongida aks etishidir. Tabiat, jamiyat, insonni bilimga intilishi gnoseologik ildizni ko'rsatadi.
Dinning ildizlaridan yana biri ijtimoiy ildizdir. Bunda dinni vujudga keltirgan ijtimoiy-iqtisodiy ildiz, ya'ni kundalik hayotiy shart-sharoitlar yig'indisi tushuniladi. Insonlarning ijtimoiy – iqtisodiy kuchlar oldidagi zaifligi, nochorligi ular ongidagi diniy qarashlarning yanada mustahkamlanishiga olib kelgan.
Inson borlig'ida psixologik xususiyatlar mavjud bo'lgan jonzotdir. Bu psixologik hususiyatlar – hayol surish, fantaziya qila olish, xotira, diqqat, ichki kechinmalar, tush ko'rish kabilardan iboratdir. Inson psixologik kechinmalarsiz yashay olmaydi. Inson doimo taskin beruvchi, salbiy his-tuyg'ularni vaqtincha bo'lsa ham yengillashtiruvchi qandaydir kuchga ehtiyoj sezgan. Din ana shunday sifatida maydonga chiqqan. Xulosa qilib aytganda, dinning ildizlari:
Dinning vujudga kelishi, uning qayta tiklanish zaruriyati va imkoniyatini, umuman uning salohiyatini yaratuvchi omillar yig'indisidir.
Dinni vujudga kelishi haqida turli nazariyalar mavjud: teologik,materialistik diniy, ilmiy nazariyalar.Barcha dinlarda 3 asosiy element mavjud:
Diniy g’oya – deganda g’ayritabiiy kuch va hodisalar mavjud ligi haqidagi tasavvurlar, bu kuchlar ya’ni xudo, shayton, jannat, do’zax va boshqalarning insonlar taqdiriga aralashuvi haqidagi tasavvurlar tushuniladi.