Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti buxoro

Madinaitun nabiy, 
ya’ni payg’ambar shahri) 
degan nom berilgan. 
Madina shahrida Muhammad alayhissalom rahbarligida islomga e’tiqod 
qiluvchilar uchun manzil — birinchi masjid qurilgan hamda islomning diniy va 
siyosiy mavqeini aks ettiruvchi birinchi nizom yozilgai. Bu nizomga binoan, islomga 
e’tiqod qiluvchi barcha kishilar bir xalq deb e’lon qilinib, o’zaro nifoq, qasos olish 
bekor qilingan. Musulmonlarga qo’lda qurol bilan bir-birlarini himoya qilishlari 
lozimligi uqtirilgan. Barcha munozarali masalalar bo’yicha hukm chiqarish 
Muhammad alayhissalom zimmasiga o’tgan. Islom dinini qabul qilmagan mahalliy 
arablar, nasroniylar va Yahudiylar bilan alohida shartnoma tuzilgan. 
Shunday qilib, birinchi 
teokratik
(grekcha
 teos ~ 
xudo, 
kratos 
- hokimiyat degan 
ma’noni anglatadi) davlat vujudga kelgan. Davlat boshida yakka hokim dindor kishi 
bo’lgan. Bu davlatni Allohning erdagi vakili - Muhammad payg’ambar hamda uning 
ikki yordamchisi Abu Bakr va Umar boshqarganlar. Ular o’z qo’llariga nafaqat 
siyosiy va harbny hokimiyatni, balki diniy ishlar, kishilarning tarbiyasi, Yangi dinni 
tarqatish bilan bog’liq vazifalarni ham
 
olganlar. Shu tariqa payg’ambarning 
hayoti va aytgan so’zlari sekin-asta qonun mavqeiga ega bo’lib borgan. 
Tez orada islom dinining ta’siri Janubiy va G’arbiy Arabistonning deyarli barcha 
qabilalarini qamrab olgan. Muhammad payg’ambar tarafdorlari islom diniga e’tiqodni 
goh targ’ibot, gohida esa kuch ishlatish yo’li bilan qaror toptirganlar. Yirik savdo-
sotiq markazi Makka shahri aholisi islom diniga hammadan ko’p qarshilnk 
ko’rsatgan. 623 yildan boshlab musulmonlar makkaliklarning karvon-lariga hujum 
qila boshlagan. Ular katta qo’shin bilan musulmonlarga qarshi chiqqan. 624 yilda 
Badr shahri yonidagi jangda Muhammad rahbarligidagi qo’shin makkaliklarni tor-mor 
qilgan. 625 yilda makkaliklar qo’shini Uxud tog’i Yaqinida musulmon qismlariga katta 
talafot etkazgan. Lekin makkaliklar Yasribdan chekinganlar. 628 yilda Muhammal 
katta qo’shin bilan Makka shahriga Yaqin kelgan. Musulmonlar qo’shinlari Makka 
shahri Yaqinidagi al-Xudoaybiya qishlog’iga
 
kelib to’xtagan. SHaharliklar bilan olib 
borilgan muzokaralar natijasida tinchlik shartnomasi tuzilgan. Nihoyat, Muhammad 
630 yilda Makka shahrini qo’lga oldi, ilgari unga qarshi bo’lgan quraysh zodagonlari esa 
unnng ittifoqchisiga aylanganlar. Muhammad garchi o’z
 
ona shahrida muvaffaqiyat 
qozongan bo’lsa-da, Madina shahriga qaytishni ma’qul ko’rgan. O’limidan bir necha oy 
avaal, u Makkaga haj qilgan. Shu davrdan e’tiboran Makka shahri islom dininiig 
muqaddas poytaxti deb e’lon qilingan. 
632 yilda Muhammad vafot etgan va o’zi boshlagan ishni davom ettirish uchun 
minglab maslakdoshlariga qoldirgan.
Muhammad payg’ambar vafotidan keyin davlat boshlig’i dastlab umma 
tomonidan saylangan. Umma saylagan to’rt xalifa (xulafo ar-roshidin) - Abu Bakr 
(632-634 yillar), Umar (634-644 yillar), Usmon (644-656 yillar), Ali (656-661 yillar) 
davrlarida islom qo’shni davlatlarga yoyilgan, qisqa vaqt ichida (VII—VIII asrlarda) 
ular Urta va Yaqin Sharqni, Markaziy Osiyoning asosiy qismini, Shimoliy 

---

72
Hindistonni bosib olganlar va Xitoy chegarasigacha etganlar. Bundan tashqari, 
Shimoliy Afrikada Liviya, Tunis va Marokashni ishg’ol etganlar hamda Gibraltar 
bo’g’ozi orqali o’tib, Pireneya Yarimorolini egallaganlar. Ular hatto Fransiyagacha 
etib borganlar va u erda Puate shahri yonidagi jangda (732 yil) mag’lubiyatga 
uchraganlar. 
Bunday zabt etishlar oqibatida juda katta hududda islom davlati — Arab halifaligi 
paydo bo’lgan va uning aholisi islomlashtirilgan. Islomlashtirish turli yo’llar (kuchli 
iqisodiy vositalar, agar ular yordam bermasa, harbiy kuch ishlatish yo’li) bilan amalga 
oshirilgan.
Xulosa sifatida talabalarga shuni ta’kidlash joizki, Muhammad payg’ambar arab 
elatini Yangi diniy mafkura asosida jipslashtirib, markazlashgan davlatga asos solgan. 
Jamiyatni iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy inqirozdan xalos qilgan. Insoniyat tarixida 
alohida o’ringa ega islom madaniyatining poydevorini yaratgan. 
3. Islom dini ta’limoti bo’yicha, Muhammad payg’ambar avvalgi 
payg’ambarlar (O’rta Er havzasi sivilizatsiyasi ichida ma’lum bo’lgan) ishini 
davom ettirgan, ular dinini qayta tiklagan, 
qiyomat
oldidan yuborilgan oxirgi 
payg’ambar (Xotam al-anbiyo’) – nabiy va rasul deb tan olinadi.
Islom dinining qator asosiy tamoyillarini o’z ichiga olgan «E’tiqod ramzi» 
yaratilgan. Bu tamoyillar quyidagilardan iborat: 
1)