Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti buxoro

 
orasida
 
xaloskor
 
mahdiyning
 
kelishi
 
to’g’risidagi
 
rivoyat
 
tarqalgan
. 
Bu davr ko’chmanchi arab qabilalari(badaviylar)ning urug’-qabilachilikdan sinfiy 
tuzumga o’tish davriga to’g’ri kelganligi sababli vaziyat yanada murakkablashgan, 
an’anaviy turmush tarzi va normalari buzila boshlagan. Ijtimoiy ziddiyatlar va arab 

---

69
qabilalarining og’ir tanglikdan chiqish uchun markazlashgan mustaqil davlatga 
birlashishga harakatlar kuchaygan. Buning uchun tarqoq arab qabilalarini birlashtiruvchi 
mafkura zarur edi. Islom dini tarqoq qabilalarni birlashtiruvchi mafkura sifatida tarix 
sahnasiga chiqqan.
 
VI asrda Janubiy Arabistonda 
haniflar 
(arabchada — chinakam e’tiqod 
qiluvchilar, taqvodorlar degan ma’nolarni anglatadi), ya’ni yakka xudolikka da’vat 
etuvchilar harakati keng yoyilgan. Ularni «haniflar» deb atalganligining sababi 
hozirgacha aniq emas. Ayrim manbalarda harakat ishtirokchilarining ko’pchiligi 
“banu hanifa” urug’idan chiqqanligi bois shunday nom berilganligi qayd etiladi. Ular 
sanamlar, fetishlar va turli xudolarga sig’inishni qoralab, Yagona xudoga sig’inishga
da’vat qilganlar. Ayrim xaniflar o’z xudolarini «
Alloh»
(arabchada – 
al-iloh 
yoki 
semit tilida - 
al yo
ki el so’zidan olingan bo’lib, xudo, Alloh degan ma’nolarni 
anglatadi) deb ataganlar. 
Haniflar harakati boshlangan davrda Alloh quraysh qabilasining sanami hisoblangan. 
Mazkur harakat ishtirokchilari juda ko’p bo’lgan, lekin islom vujudga kelganidan keyin 
ular tug’isida ma’lumot beruvchi manbalar deyarli yo’q qilib tashlangan. Qur’on va 
boshqa manbalarda