Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti buxoro
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
mu’taziliylar
(arabchada - ajralib chiqqanlar, uzoqlashganlar degan ma’nolarni anglatadi) oqimi VIII asrda yuzaga kelgan. Oqimga Vosil ibn Ato (699-748) asos solgan. Uning a’zolari falsafa va mantiqning metod va tushunchalarini ilohiyotga tadbiq etib, mistikaga qarshi chiqqanlar, Qur’on va sunnatni aql-idrokka mos talqin etish hamda islomga ratsionalistik elementlarni kiritish tarafdorlari bo’lganlar. Mu’taziliylar ta’limoti VIII asrning birinchi yarmida rasmiy e’tiqod sifatida qabul qilingan. VIII asrning o’rtalaridan boshlab ortodoksal e’tiqod tarafdorlarining hokimiyatda ustunlikni qo’lga kiritganliklari sababli, bu oqim taqiqlangan va ta’qib qilingan. U hukumat tomonidan to’xtovsiz taqib qilinganligi sababli O’rta Sharqda XI—XII asrlarda, Markaziy Osiyoda XIII—XIV asrlarga kelib yo’q bo’lib ketgan. Mazkur oqimning mintaqadagi so’nggi vakillaridan biri — Zamaxshariydir. 33 Islom dinida mistik va tarkidunyochilik g’oyasiga asoslangan sufizm oqimi ham mavjud bo’lib, u taxminan VIII asrda arab mamlakatlarida vujudga kelgan. Uning keng yoyilishi XI asrga to’g’ri keladi. Sufizmning (arabchada – jun, qo’pol jun kiyim, jun kiyim kiyib yuruvchi degan ma’nolarni anglatadi) asosiy g’oyasi barcha musulmonlarning Alloh oldida tengligi to’g’risidagi aqidaga asoslanadi. Sufiylar odamlarni halol pok bo’lishga, kasb xunar egallab o’z mehnati bilan yashashga, boshqalarning mehnatidan foydalanmaslikka, tenglik va ijtimoiy adolat qoidalariga amal qilishga da’vat etadilar. Sufizm ta’limotida buddizm va neoplatonizm elementlari ham mavjud bo’lib, ular sufizmning panteistik ta’limotida yaqqol ko’rinadi. Panteizmning mohiyati shundaki, unda barcha narsa va hodisalar jonli hisoblanib, Alloh irodasining ifodasi deb ta’kidlanadi. Sufiylarning asosiy g’oyasiga ko’ra, kishi bu dunyodagi faoliyatini faqat bir maqsadga — Alloh bilan uyg’unlashishga, birlashishga safarbar etmog’i lozim. Ilohiy haqiqatga kishi asta-sekin, bosqichma-bosqich erishadi. 33 Ўрта Осиё халқлари ҳурфикрлилиги тарихидан. Т., 1990. 36-37 бетлар. 79 Islom dinining asosiy yo’nalishlari va oqimlari xususida to’xtalganda undagi ikki asosiy tamoyil yoki yo’nalish hakida gapirmaslik mumkin emas. U islom dini paydo bo’lganidan buyon o’tgan 1400 yillik ijtimoiy taraqqiyot davomida shakllangan. Shu o’tgan davr mobaynida insoniyat feodalizmdan kapitalizmgacha, bozor munosabatlari shakllangan davrlargacha teokratik davlatdan respublika, prezidentlik boshqaruviga asoslangan davlat tuzilishigacha bo’lgan tarixiy bosqichlarni bosib o’tgan. Islomdagi bu ikki yo’nalish fanda Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|