Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti buxoro

1)
 
diniy aqidalarning barqarorligi yoki kam o’zgaruvchanligi sababli 
ijtimoiy taraqqiyotdan ortda qolish natijasida yuzaga keluvchi ziddiyatlar ta’siri; 
2)
 
din va ruhoniylarning ijtimoiy-siyosiy hayotda ishtirok etishlari zarurati; 
3)
 
diniy ta’limotning turli millatlar va elatlarning madaniyati, urf-odatlari va 
an’analariga moslashishi: 
4)
 
diniy ta’limotga munosabat va uning talqinidagi tafovutlar. 
Yuqoridagi kabi ta’sirlar oqibatida xar qanday dinda bo’linish (yunalish, oqim va 
mazhablar) vujudga keladi. Lekin dinlarning ijtimoiy hayotdagn o’rni va 
ahamiyatini undagi bo’linishning qanchalik xilma-xil ekanligidan kelib chiqib 
baholash xatodir. SHu o’rinda etiborni quyidagiga qaratishimiz lozimki, 
dindagi 
qarashlar xilma-xilligi uning jamiyatdagi ildizini mustahkamlaydi, mavjud 
muammolarning xal etilishida to’g’ri yo’lni tanlash imkoniyatini kuchaytiradi. 

---

76
Islomda dastlab 
xorijiylar 
(arabchada - chiqish, qarshi turish degan ma’nolarni 
anglatadi) yo’nalishi vujudga kelgan. Uning a’zolari xalifa Alining Suriya noibi 
Muoviyaning hokimiyat uchun ochiq kurashiga qarshi murosachiligi va 
qat’iyatsizligidan
 
norozi guruhlardan iborat bo’lgan. Ular Alining siyosatiga norozilik 
bildirib Kufa shahridan Xarura qishlog’iga ketib qolgan. Shuning uchun ba’zi ilk 
manbalarda yo’nalishni 
xaruriylar
deb ham yuritiladi. 
Xorijiylar dastlab siyosiy talablar bilan chiqqanlar. Ayniqsa, musulmonlarning 
irqi va ijtimoiy kelib chiqishidan qat’iy nazar tengligini e’tirof etiganlar. Xalifa 
lavozimiga ijtimoiy mavqeidan qat’i nazar, mas’uliyatni anglagan va davlatni 
boshqarish iqtidoriga ega nomzod saylangan. Agar xalifa jamoa manfaatini himoya 
qilmasa, egallab turgan lavozimidan bo’shatilgan yoki qatl qilingan. 
Xorijiylar yo’nalishida quyidagi asosiy guruhlar mavjud: 
Xorijiylar xalifa Ali va boshqa sulolalar vakillariga qarshi murosasiz kurash olib 
borganlar. Ularning ijtimoiy-siyosiy tuzimga nisbatan murosasizligi, kishilar 
hayotini normativlashtirish darajasiniig juda yuqoriligi va uni qat’iy nazorat qilishga 
intilishi yo’nalish tarafdorlari sonining kamayishiga sabab bo’lgan. Ayni vaqtda 
xorijiylar juda kam sonli bo’lib, SHimoliy Afrikada va ayrim arab davlatlarida 
saqlanib qolgan. Islom yo’nalishlari qatorida avvalgi ta’siri va mavqeinn 
yo’qotgan. 
Islom dinidagi yirik yo’nalishlardan biri