Toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali

Issiqlik almashinish qurilmalari
Issiqlik almashinish qurilmalari ishlash printsipiga ko`ra rekuperativ, regenerativ, aralashtiruvchi turlarga bo`linadi.
Rekuperativ (yoki sirtiy) issiqlik almashinish qurilmalarida issiqlik tashuvchilar devor bilan ajratilgan bo`lib, issiqlik shu devor orqali o`tkaziladi.
Regenerativ issiqlik almashinish qurilmalarida qattiq jismdan tashkil topgan bitta yuza navbat bilan turli issiqlik tashuvchi agentlar bilan kontaktda bo`ladi, natijada bu jism bir issiqlik tashuvchidan olgan issiqligini ikkinchisiga beradi.
Aralashtiruvchi issiqlik almashinish qurilmalarida ikki issiqlik tashuvchi agent bir-biri bilan o`zaro kontaktda bo`ladi.Sirtiy issiqlik almashinish qurilmalari o`z navbatida qobiq - trubali, "truba ichida truba" tipidagi, zmeevikli, plastinali, g’ilofli, spiralsimon, qovurgali va boshqa turlarga bo`linadi.



Qobiq-trubali issiqlik almashinish qurilmalari.
Bu turdagi issiqlik almashinish qurilmalari qobiq ichida joylashgan trubalar to`plamidan tashkil topgan. Bunda trubalar ikki tomondan truba turiga qotirilgan bo`ladi, natijada trubalar tashqi sirti, qobiq va truba turi bilan chegaralangan trubalar orasidagi bo`shliq hamda issiqlik almashinish trubalarining ichki sirti va ikkita qopqoq bilan chegaralangan trubalar ichki bo`shlig`i yuzaga keladi.
Ushbu qurilmalarda issiqlik trubalarning devori orqali uzatiladi. Truba orasidagi boshliqdan asosan yuzani ifloslantirmaydigan, cho`kma hosil qilmaydigan issiqlik tashuvchilar yuboriladi. Trubalar ichki bo`shlig’idan esa asosan isitilayotgan yoki sovitilayotgan suyuqlik yuboriladi. Issiqlik tashuvchilarning harakat tezligini oshirish yoki jarayonni samarali olib boorish maqsadida bu qurilmalarning ikkala bo`shligi ham ko`p hollarda bir necha yo`lli qilib tayyorlanadi.


2-rasm


Qobiq trubali issiqlik almashinish qurilmalari.
a)-truba to`rlari qattiq mahkamlanadigan qurilma; b)-ko`ndalang to`siqli qurilma;
v)-linza kompensatorli qurilma; g)-U simon issiqlik almashinish qurilmasi;
d)-W simon trubali issiqlik almashinish qurilmasi; e) - suzuvchi kamerali qurilma; yo`naltiruvchi trubaga sil’fon konpensatorli qurilma; z)- shtutseriga sal’nik o`rnatilgan qurilma; i)- qobig’iga sal’nik o`rnatilgan qurilma; k)- ko`ndalang trubali issiqlik almashinish qurilmasi
Bir yo`lli qobiq -trubali issiqlik almashinish qurilmasi, qobiq 1, truba turlari 2, trubalar 3, qopqoq 4, issiqlik tashuvchilar kiradigan va chiqadigan patrubkalar 5, 6, bolt 7 va zichlagich 8 dan iborat (3 - rasm).
Issiqlik tashuvchilarning tezligini oshirish maqsadida ko`p yo`lli isitkichlar ishlatiladi. Bu isitkichlarda suyuqlikning sarfi kam bo`lganda ularning trubalardagi tezligi kichik bo`lib, natijada issiqlik almashinish koeffitsienti ham kam bo`ladi. Ko`p yo`lli isitkichlarda trubalarni sektsiyalarga bo`lish uchun yoki muhit harakat yo`lining soniga qarab, isitkichning qopqog’i bilan truba turining orasiga ko`ndalang to`siqlar o`rnatiladi ( 4-rasm). Bunda har bir sektsiyadagi trubalarning soni bir xil bo`lishi kerak Ko`p yo`lli isitkichlarda bir yulli isitkichlarga nisbatan muhitlarning tezligi yo`llarning soniga qarab proportsional o`zgaradi. Kimyo sanoatida 4-6 yo`lli isitkichlar ishlatiladi, chunki yo`llarning soni ortib borishi bilan isitkichning gidravlik qarshiligi ortib, qurilmaning konstruktsiyasi murakkablashadi. Qobiq-trubali isitkichlarda qobiq bilan trubalar orasidagi temperaturalarning farqiga qarab truba va qobiqning uzayishi har xil bo`ladi.
Shuning uchun qobiq trubali isitkichlar konstruktsiyasiga ko`ra ikki xil bo`ladi:
1) qo`zg’almas turli isitkichlar;
2)kompensatorli isitkichlar.
Qo`zg’almas turli isitkichlarda issiqlik ta`sirida trubalar va qobiq har xil uzayadi, shu sababli bunday isitkichlar trubalar va qobiq o`rtasidagi temperaturalar farqi katta bo`lmaganda(50Сgacha)ishlatiladi. Temperaturalar farqi 50 С dan katta bo`lganda trubalar va qobiqning har xil uzayishini kompensatsiyalash maqsadida linzali kompensatorli (5- rasm, a) va U - simon trubali (3 -rasm, b) qobiq trubali isitkichlar ishlatiladi. Linzali kompensator isitish trubalari va qurilma devori o`rtasidagi bosim 610<sup>5</sup>н/м2 gacha bo`lganda ishlatiladi. U - simon qobiq trubali isitkichlarda issiqlik ta`sirida trubalarning uzayishidagi kompensatsiyani truba qurilmalarining o`zi bajaradi.