Toshkent moliya instituti m. S. Hojiyev, I. I. Meliyev, S. A. Djumanov moliyaviy hisobot auditi
Buxgalteriya balansi auditida tahliliy amallarni
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
4.3. Buxgalteriya balansi auditida tahliliy amallarni
qo’llash tartibi Keyingi paytlarda jahonning etakchi auditorlik tashkilotlari tomonidan o’tkaziladigan auditorlik tekshiruvlarida tahliliy amallardan keng foydalanishga alohida e’tibor berilmoqda. Amaliyotda buxgalteriya balansi auditi jarayonida tahliliy amallarning juda ko’p turlari qo’llaniladi. 1-jadvalda tahliliy amallar tasnifi keltirilgan. Tahliliy amallarning sifat ko’rsatkichlariga, masalan, ichki va tashqi ma’lumotlar dastlabki mantiqiy tahlilini kiritish mumkin. Bunday amallarning asosiy kamchiligi – baholashning sub’ektivlik darajasi yuqoriligi, ya’ni natijalar auditorning malakasi va tajribasiga bog’liq bo’ladi. Shu sababli ulardan foydalanishni rasmiy ifodalangan yondashuvga asoslangan miqdoriy tahliliy amallar bilan birgalikda amalga oshirish tavsiya qilinadi. Tahliliy amallar auditor tomonidan buxgalteriya balansi auditining butun jarayoni davomida o’tkaziladiki, bu narsa uning sifatini oshiradi va ketadigan mehnatni kamaytiradi. Tadqiqotlar mobaynida ular boshqa auditorlik tadbirlar 115 bilan uyg’unlashgan holda bajarilishi mumkin. Tahliliy amallarni bajarish tahliliy amallarni qo’llash maqsadini aniqlash, amallar tanlovini amalga oshirish, tahliliy amallarni bevosita o’tkazish va natijalar tahlili bosqichlariga bo’linadi. Buxgalteriya balansi auditini rejalashtirish bosqichida tahliliy amallar auditorga tashkilot faoliyati o’ziga xosligini aniqlash, noodatiy yoki hisobotda noto’g’ri aks etgan faktlarni, qo’shimcha diqqatni talab etuvchi yuqori darajadagi tavakkalchilik jabhasini aniqlash imkonini beradi. Buxgalteriya balansi auditida qo’llaniladigan usullar tanlovi ularni o’tkazish maqsadi bilan bog’liq va auditor tomonidan aniqlanadi. Buxgalteriya balansi auditida qo’llaniladigan tahliliy amallarni quyidagi turkumlarga ajratish mumkin: - sonli va foizli taqqoslash; - koeffitsientli tahlil; - statistik usullarga tayangan tahlil; - o’zaro bog’langan tahlil; - boshqalar. Buxgalteriya balansi auditi jarayonida tahliliy amallar quyidagi ketma-ketlikda bajarilishi maqsadga muvofiqdir: 1. Buxgalteriya balansining amaldagi ko’rsatkichlarni rejadagi (smetadagi) ko’rsatkichlar bilan taqqoslash. Anchayin muhim sohalarni tadqiq etish (ularda amaliy ko’rsatkichlarning rejadagidan keskin og’ishi mavjud) ehtimoliy xatolarning dalillarini aniqlashi mumkin (ularning yo’qligi xatolar bo’lishiga unchalik ishonchli emasligini so’zlaydi). Ushbu ko’rinishdagi Tahliliy amallar keng qo’llaniladi, misol uchun, davlat korxonalarini audit qilishda. Bunda ikki holatni hisobga olish zarur: mijozning oldindan aytishiga (bashoratiga) qay darajada ishonmoq kerak (buning uchun auditor mijozning xodimlari bilan bashoratlarni tuzish tadbirlari haqida suhbat o’tkazali) va joriy moliyaviy ma’lumot mijozning xodimlari tomonidan oldindan aytish (bashorat) hisoblariga muvofiq o’zgartirilgani qay darajada ishonchli (ushbu ehtimollikni minimumga keltirish uchun auditor nazorat etish tavakkalchiligini baholaydi va amaldagi ma’lumotlarni 116 batafsil testdan o’tkazishni amalga oshiradi). 2. Buxgalteriya balansidagi hisobot davrining ko’rsatkichlarini avalgi davrlar ko’rsatkichlari bilan taqqoslash (keskin tebranishlar auditorning diqqatini o’ziga jalb etishi lozim, ular iqtisodiy o’zgarishlar yoki moliyaviy hisobotning xatolari bilan bog’liq bo’lishi mumkin). 3. Buxgalteriya balansidagi amaldagi moliyaviy ko’rsatkichlarni auditor tomonidan aniqlangan prognoz ko’rsatkichlari bilan taqqoslash (uni amaldagisi bilan taqqoslash uchun auditor ehtimoliy balans tuzadi; mazkur tadbirning mohiyati shundan iboratki, auditor hisob saldosini boshqa qoldiqlar yoki daromad va buromad hisobi bilan taqqoslaydi yoki mavjud tendetsiyalarga asosan o’z ehtimolini tuzib chiqadi). 4. Buxgalteriya balansida aks ettirilgan tashkilotning moliyaviy ahvoli koeffitsientlarini hisoblab chiqarish va ular o’sishini tahlil etish (tahlil asnosida auditor mijozning yashab qolishiga oid muhim xulosalarga keladi); 5. Tekshirilayotgan iqtisodiy sub’ektning balans ko’rsatkichlarini sohadagi o’rtacha ma’lumotlar bilan taqqoslash (muhim og’ishlar auditor tomonidan o’rganilishi, biroq korxonaning hisob siyosatidagi farqni va alohida korxonalar tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotning o’ziga xos imkonini yodda tutish lozim); ba’zi bir holatlarda shunga o’xshash korxonaning ko’rsatkichlari bilan taqqoslash maqsadga muvofiqdir; 6. Nomoliyaviy ma’lumotlar ko’magida kutilayotgan natijasi mavjud mijozning ma’lumotlari bilan taqqoslash (sotilgan mahsulot miqdori, ishlangan soatlar va boshqalar). Bu erda ushbu nomoliyaviy ma’lumotlarning aniqligiga ishonish muhim. Buxgalteriya balansi auditi jarayonida tahliliy amallardan foydalanish auditorga moliyaviy ko’rsatkichlarni ular orasidagi ehtimoliy bog’liqlikni o’rganish yo’li bilan baholash imkonini beradi. Bu narsa, o’z navbatida, tashkilot tomonidan foydalanilayotgan rejalashtirish usullarining samaradorligini baholash, mavjud biryoqlamalikni, ehtimoliy tavakkalchilik doirasini, bankrot bo’lish va shu kabilarni aniqlash imkonini beradi. 117 Buxgalteriya balansi auditi jarayonida oddiy miqdoriy tahliliy amallarga oddiy koeffitsientlar asosida moliyaviy faoliyatni tahlil qilish misol bo’ladi. Murakkab amallar trendlar tahlili, variatsiya tahlili, regressiya tahlili va modellashtirishni o’z ichiga oladi. Murakkabroq tahliliy amallarning afzalliklari natijalarning aniqlik darajasi yuqoriligi va ob’ektivlik hisoblanadi, lekin bunda ularni qo’llash ancha mehnat talab qiladi va qimmatga tushadi, natijada tahliliy amallar ma’lumotlari kamdan-kam qo’llaniladi. Biroq hozirgi paytda katta miqdordagi ma’lumotlarni matematik qayta ishlash jarayonini soddalashtirishga imkon beradigan ko’p sonli dasturlar ishlab chiqilgan(4.11-jadval). Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|