Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

Assortiment rejasining bajarilishi tahlili (qiymat ifodasida) 

Mahsulo
t turlari 
 
Rejad
a 
 
Haqiqatd
a 
Assortimentg
a qabul 
qilingan 
mahsulot 
hajmi 
Assortimen
t bo„yicha
reja 
bajarilishi, 
% 
Umumiy 
reja 
bajarilishi, 
% 
1 A 
12000 
15000 
12000 
100 
125 
2 B 
25000 
30000 
25000 
100 
120 
3 S 
10000 
9000 
9000 
90 
90 
4 D 
40000 
35000 
35000 
87.5 
87.5 
5 
Jami 
87000 
89000 
71000 
81.6 
103 
Korxonada mahsulot ishlab chiqarish rejasi ortig‗i bilan, ya‘ni 103 foizga 
bajarilgan. Ammo ayrim tur mahsulotlar bo‗yicha reja bajarilishi buzilgan. Buning 
natijasida assortiment rejasi bor yo‗g‗i 81.6 foizga bajarilgan. Bunga ―S‖ va ―D‖ 
mahsulotlar turi bo‗yicha rejada belgilangan ko‗rsatkichlarning bajarilmasligi 
sabab bo‗lgan. Ahamiyatli jihati shundaki, assortiment bo‗yicha reja bajarilishida 
ayrim tur mahsulotlar bo‗yicha rejaning ortig‗i bilan bajarilishi boshqa tur 
mahsulotlar bo‗yicha reja topshiriqlarini bajarilmasligini qoplamaydi. 
Mahsulot turlari bo‗yicha rejaning bajarilishi har xil darajada bo‗lishi 
strukturani o‗zgarishidan dalolat beradi. Struktura bo‗yicha mahsulot ishlab 
chiqarish rejasining bajarilishi uchun haqiqiy ishlab chiqarilgan mahsulotning 
barcha xillari rejalashtirilgan mahsulot tarkibi va tuzilishiga teng kelishi kerak. 
Ishlab chiqarilgan mahsulot strukturasining o‗zgarishi firmaning barcha iqtisodiy 

---

192 
ko‗rsatkichlariga ta‘sir etadi. Mahsulot ishlab chiqarish tarkibida qimmatbaho 
mahsulot turlari ulushini ortishi tufayli mahsulot qiymat shaklida ortadi va buning 
aksicha bo‗lsa, qiymat shaklida mahsulot kamayadi. Xuddi shunday yuqori 
rentabellikka ega bo‗lgan mahsulot turlarini ortishi, rentabelligi past turlarini 
pasayishi tufayli umumiy foyda miqdori ortadi.
Mahsulot assortimentini ishlab chiqarish maromiyligi bilan kompleks 
o‗rganish operatsion faoliyatga to‗liq baho berishga, o‗zgarishlarni makon va 
zamonda aniq tasniflash imkonini beradi. Shu sababli, assortiment rejaining 
bajarilishi bilan bir qatorda ularni ishlab chiqarishng maromiyligiga ham baho 
beriladi. 
Ayrim korxonalar yillik, kvartal, oylik rejalarini ortig‗i bilan bajarishi, 
ammo, ishlab chiqarishni bir maromda tashkil eta olmaslik natijasida erishilgan 
samara va natijaviylik ko‗zda tutilgan yoki rejalashtirilgan yutuqni ta‘minlay 
olmaydi. Shu bilan birga mahsulot ishlab chiqarishdagi maromiylikni buzilishi 
shartnoma majburiyatlarini barbod bo‗lishiga, uning oqibatida jarimalar 
to‗lanilishiga, moliyaviy ahvolning qiyinlashishiga ham olib keladi.
5.13-jadval