Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

 
5.7. Ishlab chiqarish leveridji tahlili 
Har bir korxona tashkil topganidan keyin, foyda olish maqsadida, albatta 
moliyalashtirish bilan shug‗ullanadi. Foydani ko‗paytirishga yo‗naltirilgan 
aktivlarni boshqarish jarayoni moliyaviy menejmentda leveridj kategoriyasi bilan 
harakatlanadi. 
Leveridj
bu – tom ma‘noda og‗ir narsalarni o‗zgartira oladigan ma‘lum bir 
kuch (yelka) bo‗lib, uning yordamida nisbatan og‗ir yuklarni joyida ko‗chirish 
mumkin. Iqtisodiyotga tatbiq qilganda u uncha katta bo‗lmagan o‗zgarish natijaviy 
ko‗rsatkichning sezilarli darajada o‗zgarishiga olib keluvchi omil sifatida qaraladi.
Mahsulot tannarxining asosiy elementlari bu doimiy va o‗zgaruvchan 
xarajatlar hisoblanadi. Bunda ular orasidagi farq har xil bo‗lishi mumkin. Bu farq 
korxonaning texnika va texnologiya siyosati bilan bevosita bog‗liqdir. Mahsulot 
tannarxining o‗zgarishi umumiy sof daromadni o‗zgartirishga olib keladi. Asosiy 
vositalarni moliyalashtirish, doimiy harakatlarni o‗sishiga va o‗zgaruvchan 
xarajatlarni kamayishiga olib keladi. Biroq bu o‗zgaruvchanlik to‗g‗ri chiziq orqali 
ifodalanmaydi. Shuning uchun ham doimiy va o‗zgaruvchan harakatlarning 
optimal nuqtasini talab etiladi. Ushbu bog‗lanish ishlab chiqarish leveridjini tashkil 
etadi. 
Operatsion leveridj 
– bu mahsulot tannarxi va ishlab chiqarish hajmini 
tuzilmalarini o‗zgarishi natijasida yalpi foydaga ta‘sir ko‗rsatishning potensial 
imkoniyatidir. 
Operatsion leveridj ko‗pincha ishlab chiqarish leveridji deb ham yuritiladi. 
Qiymat bo‗yicha operatsion leveridj quyidagi formula orqali hisob kitob-
qilinadi: 

---

197 
Or=V/P; 
Or=(F+Xo„+Xd)/F=1+Xo„/F+Xd/F. 
Bu yerda: Or-operatsion richag; 
F-sotishdan foyda; 
Xo‗-o‗zgaruvchan xarajat; 
Xd-doimiy xarajat. 
Natura shaklidagi operatsion richag quyidagi bog‗lanishda topiladi: