Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

 
12.2. Debitorlik va kreditorlik qarzlarining shakllanishi 
 
Debitorlik va kreditorlik qarzlarini tahlil etishda ularning shakllanishiga, 
qarzdorlikning o‗zgarishiga, qarzdorlikning muddati o‗tgan, uzaytirilgan qismiga 
muhim e‘tiborni qaratish lozim.
Debitorlik va kreditorlik qarzlarining katta summada shakllanishi korxona 
mablag‗larining immobilizatsiyasi, oborotdan chiqib ketishiga, likvidlikning 
tushishiga, moliyaviy ahvolning qiyinlashishiga sabab bo‗ladi. Muddati o‗tgan, 
uzaytirilgan debitorlik va kreditorlik qarzdorligi ayniqsa salbiy oqibatlarga olib 
kelishi mumkin. 

---

435 
Debitorlik va kreditorlik majburiyatlari o‗zaro hisob-kitoblarda mahsulot 
(tovarlar, ish va xizmat)larni sotilgan qatorga kiritish va ular bo‗yicha to‗lovlarning 
amalga oshirishning turli hisobot sanalariga tushishidan ro‗y beradi. Agarda 
kelishilgan muddatlar yoki qonunchilikda belgilangan muddatlar oshib ketmasa, 
ularning yuzaga kelishi hech qanday salbiy oqibatlar olib kelmaydi. 
Korxonada debitorlik va kreditorlik qarzlarining bitta korxonada yuzaga 
kelishi faqat uning o‗zigagina jarayonlarni murakkablashtirmaydi, balki qarshi 
tomonlar bilan bog‗langan butun bir tizimdagi holatni ham izdan chiqishiga olib 
keladi. 
Debitorlik va kreditorlik qarzlarini haqiqiy miqdorini bilish uchun ularni 
inventarizatsiyalash zarur. Inventarizatsiya natijalari bo‗yicha o‗zaro hisob-kitoblar 
saldosini 
tasdiqlaydigan 
solishtirish 
dalolatnomalari 
yoki 
xatlar 
bilan 
rasmiylashtiriladi.
O‗tkazilgan inventarizatsiyalar soni va natijalari, shuningdek‚ ularni 
o‗tkazmaslik sabablari yillik moliyaviy hisobotga ilova qilinadigan tushuntirish 
xatida aks ettirilishi kerak.
56
―Moliyaviy hisobot shakllari va ularni to‗ldirish bo‗yicha qoidalarni 
tasdiqlash to‗g‗risida‖gi O‗zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining buyrug‗iga 
ko‗ra buxgalteriya balansida debitorlik va kreditorlik majburiyatlari tarkibining 
quyidagi qatorlari tarkiblanadi.
57
 
56
Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2003 йил 24 январда 1209-сон билан рўйхатга 
олинган Ўзбекистон Республикаси молия вазирининг 2002 йил 27 декабрдаги 140-сон 
буйруғи
 
Молиявий ҳисобот шаклларини тўлдириш бўйича қоидалар 
57
―Молиявий ҳисобот шакллари ва уларни тўлдириш бўйича қоидаларни тасдиқлаш 
тўғрисида‖ги Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг буйруғи 2002 йил 27-декабр 140- 
сон 

---

436 
12.1-jadval