Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

 

---

517 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‗YXATI 
 
1.
Subramanyam K.R. Financial statement analysis. 11
th
edition. New York, 
Mc Graw-Hill Education, 2014. - 814 pages. 
2.
Kazakova N.A. Finansoviy analiz. Uchebnik. M.: Yurayt, 2018. – 470 s. 
3.
Jilkina A.N. Finansoviy analiz. Uchebnik. M.: Yurayt, 2018. – 285 s. 
4.
Raximov M. Iqtisodiyot sub‘ektlari moliyaviy holatining tahlili. O‗quv 
qo‗llanma. T.; Iqtisod-Moliya, 2015. -392 b. 
5.
Raximov M. Iqtisodiyot sub‘ektlari moliyaviy holatining tahlili. Uslubiy 
qo‗llanma. T.; Iqtisod-Moliya, 2015. -156 b.
6.
Pardayev M.Q., Isroilov J.I., Isroilov B.I. Iqtisodiy tahlil. O‗quv 
qo‗llanma. T.:Print Line Group, 2017.-533 b.
7.
Steven M. Bragg. Financial analysis: A business decision guide. 2
nd
edition. Colorado, Accounting Tools, Inc., 2014. –325 pages.
8.
Shagiyasov T.Sh., Sagdillaeva Z.A., Urmanbekova I.F. Ekonomicheskiy 
analiz. /Uchebnik –T.: Iqtisod-Moliya, 2017. – 428 s.
QAYDLAR UCHUN

---

518 
MUNDARIJA 
Kirish........................................................................................................3 
1-BOB. IQTISODIY TAHLILNING PREDMETI, ASOSIY VAZIFALARI VA 
TAMOYILLARI
1.1 
Iqtisodiy 
tahlilning 
zamonaviy 
boshqaruvdagi 
roli, 
o‗rni 
va 
ahamiyati………………………………………………………………...6 
1.2. Iqtisodiy tahlil fanining predmeti, obyekti, maqsadi, vazifalari, prinsiplari ... 12 
1.3. Iqtisodiy tahlilning boshqa fanlar o‗rtasida tutgan o‗rni va o‗ziga xos 
xususiyatlari............................................................................................................. 21 
1.4. Iqtisodiy tahlil subyektlari (haqiqiy va bo‗lg‗usi invebstorlar, kreditorlar, 
mahsulot yetkazib beruvchilar, xaridorlar, xodimlar, shuningdek hukumat 
muassasalari, vazirliklar, idoralar, jamoatchilik va boshqa manfaatdor 
foydalanuvchilar) va ularning qiziqishlari .............................................................. 24 
2-BOB. IQTISODIY TAHLILNING METODI VA USULLARI 
2.1. Iqtisodiy tahlil fanining metodi va uning o‗ziga xos xususiyatlari. ................ 29 
2.2.1. Taqqoslash usuli
 
........................................................................................... 31 
2.2.2. Guruhlash usuli ............................................................................................. 36 
2.2.3.Balans usuli…………………………………………………………………37 
2.2.4.
 
Zanjirli bog‗lanish usuli... ............................................................................. 39 
2.2.5.Indeks usuli .................................................................................................... 40 
2.2.6. Mutlaq farq usuli ........................................................................................... 43 
2.2.7. Nisbiy farq usuli ............................................................................................ 45 
2.3.
 
Iqtisodiy-matematik usullar: ............................................................................ 45 
2.3.1.Integral usuli ................................................................................................... 46 
2.3.2. Chiziqli va chiziqsiz dasturlash usuli 
................................................................................................................................. 48 
2.3.3. Nazariy o'yin usuli ......................................................................................... 49 
2.3.4.Korrelyatsiya va regresiya usuli…………………………………………….51 
2.3.6. Logarifmlash usuli ………………………………………………………….66 
2
.4. Tahlilning maxsus usullari…………………………………………………...68 
3-BOB.IQTISODIY TAHLILNING TURLARI, TAHLIL ISHLARINI
TASHKIL QILISH VA MANBALAR BILAN TA‘MINLASH 
3.1. Iqtisodiy tahlilning turlari va ularning tasniflanishi. ........................................ 82 
3.2. Moliyaviy tahlilni tashkil etish, yuritish, xulosalarni shakllantirish sohasidagi 
munosabatlarni tartibga solishning me‘yoriy asoslari ............................................ 88 

---

519 
3.3.Iqtisodiy tahlilni tashkil etish shakllari. Iqtisodiy tahlilni tashkil etishda 
korxonaning tarmoq xususiyati, faoliyat ko‗lami, raqobatdagi o‗rni kabi jihatlarini 
hisobga olish ........................................................................................................... 95 
3.4. Iqtisodiy tahlilning asosiy bo‗limlari: moliyaviy hisobot tahlili, investitsion 
tahlil, qimmatli qog‗ozlar bozoridagi jarayonlar tahlili, moliyaviy hisobotni 
bashoratlash. .......................................................................................................... 100 
3.5.Iqtisodiy tahlil bosqichlari ............................................................................... 106 
3.6. Iqtisodiy tahlilning axborot manbalari (tahlil obyektlari haqidagi ma‘lumotlar), 
ularning ochiqligi va oshkoraligi .......................................................................... 108 
3.7. Moliyaviy hisobotlar shakllari va ularning tavsifi. Jamlangan moliyaviy 
hisobotlar va ularni tahlil etish .............................................................................. 115 
3.8. Moliyaviy hisobotni tuzishda milliy va xalqaro standartlarning moliyaviy 
hisobot mazmuniga ta‘siri ..................................................................................... 129 
3.9. Iqtisodiy tahlilni muammoli jihatlari (davriy oraliqdagi qiyosiylik, turli 
korxonalar o‗rtasidagi qiyosiylik, axborot operativligi muammolari) .................. 137 
3.10. Auditor xulosalarini ko‗rib chiqish. Auditdan o‗tkazilmagan hisobotlar. ... 143 
3.11. Iqtisodiy tahlilda qo‗llaniladigan boshqa axborotlar ................................... 146 
3.12. Iqtisodiy tahlilda kompyuter texnologiyalari va dasturiy ta‘minotlardan 
foydalanish ............................................................................................................ 149 
4-BOB. XO‗JALIK YURITUVCHI SUB‘EKTLARNING MARKETING 
FAOLIYATIDA TAHLIL 
4.1. Xo‘jalik sub`ektlarining marketing faoliyatida tahlilining maqsadi, vazifasi va 
uning axborot manbalari........................................................................................ 154 
4.2. Marketing faoliyatini tahlil qilish yo‘nalishlari va usullari ........................... 155 
4.3. Tovarning bozordagi holatini baholash va uni tahlili. Talabning 
o‘zgaruvchanligi .................................................................................................... 157 
4.4. Tovar va korxonaning baho siyosatining tahlili ............................................. 160 
4.5. Korxona mahsulotining raqobatbardoshligining tahlil .................................. 161 
5-BOB. XO‗JALIK YURITUVCHI SUB‘EKTLARNING MAHSULOT 
(ISH, XIZMATLAR) ISHLAB CHIQARISH VA SOTISH HAJMINI TAHLILI 
5.1 Mahsulot (ish, xizmatlar) ishlab chiqarish va sotish hajmini tahlilining 
mazmuni va muhim vazifalari.
. .............................................................................................................................. 168 
5.2. Mahsulot ishlab chiqarish hajmi, xarajat va foyda aloqadorligini tahlili (CVP 
tahlil). .................................................................................................................... 173 
5.3. Mahsulot (ish, xizmat)larning kritik hajm darajasi va uning omilli tahlili .... 177 
5.4. Mahsulot (ish, xizmatlar) ishlab chiqarish hajmini tahlili ............................. 186 
5.5. Mahsulot assortimentini boshqarish va ishlab chiqarish maromiyligi tahlili 
............................................................................................................................... 190 
5.6. Sotish hajmini tahlili ...................................................................................... 193 

---

520 
5.7. Ishlab chiqarish leveridji tahlili ...................................................................... 196 
5.8. Ishlab chiqarish faoliyatidagi risklar va ularni boshqarish ............................ 197 
6-BOB. ASOSIY VOSITALAR HOLATI VA ULARDAN SAMARALI 
FOYDALANISH TAHLILI 
6.1. Asosiy vositalar tahlili vazifalari, asosiy yo‘nalishlari va axborot ta‘minoti 200 
6.2. Asosiy vositalar tarkibi, tuzilishi va dinamikasi tahlili .................................. 203 
6.3. Asosiy vositalar harakati tahlili ...................................................................... 206 
6.4. Asosiy vositalardan samarali foydalanish tahlili ........................................... 211 
7-BOB. MODDIY RESURSLAR BILAN TA‘MINLANGANLIK VA 
ULARDAN FOYDALANISH TAHLILI 
7.1. . Moddiy resurslar bilan ta‘minlanganlik hamda ulardan foydalanish 
samaradorligi tahlilining vazifalari va axborot ta‘minoti ..................................... 215
7.2. Moddiy resurslar tahlilining asosiy ko‘rsatkichlari ....................................... 217 
7.3. Ombor zaxiralari holati tahlili ........................................................................ 218 
7.4. Moddiy resurslardan samarali foydalanish tahlili .......................................... 219 
8-BOB. MEHNAT RESURSLARI BILAN TA‘MINLANGANLIK VA MEHNAT 
UNUMDORLIGI TAHLILI
8.1. Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarda mehnat resurslarini tahlil qilishning 
ahamiyati, tahlil vazifalari va axbоrоt manbalari 
............................................................................................................................... 221 
8.2. Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarning mehnat resurslari bilan ta`minlanishini 
tahlili ...................................................................................................................... 224 
8.3. Ishchilarni qo‘nimsizligi va ish vaqtidan fоydalanishini tahlili hamda uning 
o‘zgarish sabablari ................................................................................................. 228 
8.4. Mehnat unumdоrligi va mehnat sig‘imi tahlili 
............................................................................................................................... 232 
8.5. Mahsulоt hajmiga ta`sir etuvchi mehnat оmillarini tahlili 
............................................................................................................................... 239 
9-BOB. MAHSULOT ISHLAB CHIQARISH VA DAVR XARAJATLARI 
TAHLILI 
9.1. Xarajatlar tahlili maqsadi, mazmuni va vazifalari ......................................... 241 
9.2. O‗zgaruvchan va o‗zgarmas xarajatlar tahlili ................................................ 247 
9.3. Xarajatlarni umumiy hajmi va ularni asosiy elementlari bo‗yicha baholash, 
tahlil qilish ............................................................................................................. 250 
9.4.Xarajatlarni faoliyat turlari, javobgarlik markazlari kalkulyatsiya moddalari 
bo‗yicha tahlili ....................................................................................................... 253 

---

521 
9.5. Moddiy, mehnat haqi, asosiy vositalarni saqlash va ishlatish xarajatlari tahlili
............................................................................................................................... 259 
9.6 Ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulotlar tannarxini tahlili. ......................... 265 
9.7. Mahsulot (ish, xizmat)larning xarajat sig‗imini tahlili .................................. 268 
9.8. Xarajatlarni maqbullashtirish va samaradorlikni oshirish yo‗llari ................ 278 
10-BOB. BUXGALTERIYA BALANSI KO‗RSATKICHLARI VA MOLIYAVIY 
HOLAT TAHLILI 
10.1 Buxgalteriya balansi tahlili mazmuni va vazifalari.. .................................... 283 
10.2. Buxgalteriya balansi va uning tarkibiy tuzilishi: aktivlar, kapital va 
majburiyatlar. ........................................................................................................ 290 
10.3. Balans moddalari va uning boshqa moliyaviy hisobotlar ma‘lumotlariga 
mosligi ................................................................................................................... 292 
10.4 Korxona moliyaviy holatining tahlili. ........................................................... 302 
10.5 Moliyaviy barqarorlik va uning tiplari: mutlaq va me‘yoriy barqarorlik, 
nobarqaror va inqirozli holatlar. ............................................................................ 322 
10.6. Korxonaning iqtisodiy resurslari, uning moliyaviy tuzilmasi, likvidligi, 
to‗lovga qobiliyatini moliyaviy ahvol va barqarorlikka ta‘siri 
............................................................................................................................... 331 
10.7. Korxonaning o‗z aylanma mablag‗lari bilan ta‘minlanganligi tahlili 
............................................................................................................................... 335 
10.8. Korxonaning moliyaviy barqarorligi bilan bog‗liq koeffitsiyentlari 
(moliyaviy mustaqillik (avtonomiya), moliyaviy qaramlik, o‗z va qarz 
mablag‗larining nisbati, o‗z mablag‗lari bilan ta‘minlanganlik, o‗z aylanma 
mablag‗larining to‗planish koeffitsiyenti kabi) va ularning tahlili ....................... 339 
10.9. Moliyaviy barqarorlikni dinamik tahlili ....................................................... 344 
10.10. Buxgalteriya balansi moddalarining likvidlilik bo‗yicha turkumlanishi ... 350 
11-BOB. MOLIYAVIY NATIJALAR VA RENTABELLIK 
TAHLILI 
11.1. Moliyaviy natijalar, foyda va rentabellikni ifodalovchi ko‗rsatkichlar 
tahlilining ahamiyati, mazmuni, maqsadi va vazifalari ........................................ 362 
11.2. Umumiy moliyaviy natijalar, ularning tarkibi, tuzilishi va ko‗rsatkichlarning 
bir-biri bilan bog‗liqligi ......................................................................................... 365 
11.3. Moliyaviy natija, foyda va rentabellik ko‗rsatkichlarini baholash va tahlili 
qilish yo‗llari. ........................................................................................................ 369 
11.4. Xo‗jalik yurituvchi subyektning asosiy va asosiy bo‗lmagan faoliyatidan 
olingan daromadlari tahlili .................................................................................... 372 
11.5 Marjinal foyda tahlili. .................................................................................... 375 
11.6. Mahsulot sotishdan ko‗rilgan yalpi foyda va unga ta‘sir etuvchi omillar 
tahlili. ..................................................................................................................... 380 

---

522 
11.7. Moliyaviy natijalar tarkibiga kiruvchi xarajatlarning turlari va ularning tavsifi
............................................................................................................................... 385 
11.8. Xarajatlarni baholash va tahlil qilish yo‗llari. Xarajatlar o‗zgarishiga ta‘sir 
qiluvchi omillar va ularni hisoblash yo‗llari. 
............................................................................................................................... 389 
11.9. Asosiy va umumxo‗jalik faoliyati foydasi (zarari), ularni aniqlash va tahlil 
qilish yo‗llari ......................................................................................................... 397 
11.10. Favqulodda foyda va zararlar tahlili .......................................................... 400 
11.11. Soliq to‗langunga qadar foyda tahlili ......................................................... 402 
11.12. Byudjetga to‗lovlar va ajratmalarning tahlili ............................................. 405 
11.13. Soliq to‗lovlari dinamikasi, ularning natijaviy ko‗rsatkichlar 
bilan qiyosiy tahlili ................................................................................................ 408 
11.14. Korxonalarda soliq yukini hisoblash yo‗llari va tahlili.............................. 411 
11.15. Sof foyda va unga ta‘sir etuvchi omillar tahlili ......................................... 412 
11.16. Rentabellik ko‗rsatkichlari va ularga ta‘sir etuvchi 
omillar tahlili ......................................................................................................... 416 
11.17. Foyda va rentabellikni oshirish imkoniyatlarini aniqlash .......................... 422 
12-BOB. DEBITORLIK VA KREDITORLIK QARZLARI TAHLILI 
12.1.Debitorlik, kreditorlik qarzlari tahlilining mazmuni, ularni tahlil 
qilish maqsadi va vazifalari ................................................................................... 428 
12.2. Debitorlik va kreditorlik qarzlarining shakllanishi ...................................... 435 
12.3. Debitorlik va kreditorlik qarzlarining tarkibi va muddati 
bo‗yicha tahlili ....................................................................................................... 439 
12.4. Qarzdorlik dinamikasining natijaviy va samaradorlik 
ko‗rsatkichlari bilan qiyosiy tahlili (qarzlarning aylanuvchanligi va 
qoplanuvchanligi tahlili) ....................................................................................... 445 
12.5. Debitorlik va kreditorlik qarzlarini kamaytirish bo‗yicha 
boshqaruv qarorlarini qabul qilish mexanizmlari ................................................. 447 
12.6. Muddati o‗tgan debitorlik va kreditorlik qarzlari va ular 
yuzasidan rezervlar tahlili. .................................................................................... 451 
13-BOB. PUL OQIMLARI TAHLILI 
13.1. Xo‗jalik yurituvchi subyektning pul mablag‗larini ko‗paytirish, 
ularning ko‗payish vaqtini hisob-kitob qilish va natijaga erishishda 
tahlilning muhimligi va asosiy vazifalari .............................................................. 459 
13.2. Korxonaning pul mablag‗lari bilan ta‘minlanganligi va ular 
oqimini tahlil qilishning o‗ziga xos xususiyatlari ................................................. 465 
13.3. Pul oqimi to‗g‗risidagi hisobotning tuzilishi ............................................... 468 
13.4. Pul oqimlarini bashoratlash .......................................................................... 473 
13.5. Asosiy faoliyat, moliyaviy va investitsion faoliyatdan pul 
oqimlari tahlili ....................................................................................................... 476 
13.6. Pul oqimlarini tahlil qilishning to‗g‗ri va egri uslubi .................................. 478 

---

523 
13.7. Pul oqimlarini boshqarishning omilli tahlili. Pul oqimlari harakatini 
tezlashtirish imkoniyatlarini aniqlash ................................................................... 486 
13.8. Pulning muddatdagi qiymati, foiz stavkalari va ularni 
hisoblash usullari ................................................................................................... 488 
13.9. Valyuta mablag‗lari harakatining tahlili ...................................................... 490 
14-BOB. XUSUSIY KAPITAL TARKIBI VA UNING TAHLILI 
14.1. Xususiy kapitalni tahlil etish maqsadi, mazmuni, vazifalari va 
axborot manbalari .................................................................................................. 497 
14.2. Xususiy kapitalning tarkibiy tuzilishi: ustav fondi (ustav kapitali), 
qo‗shilgan kapital, zaxira kapitali va taqsimlanmagan foyda. .............................. 501 
14.3. Xususiy kapital va uning o‗zgarishini tahlili ............................................... 506 
14.4. Xususiy kapitalning dinamik tahlili ............................................................. 507 
14.5. Sof aktivlar tahlili va ulardan foydalanish samaradorligining 
tahlili ...................................................................................................................... 509 
14.6. Moliyaviy leveridj ko‗rsatkichlarini tahlili .................................................. 513