Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

 
10.9. Moliyaviy barqarorlikni dinamik tahlili 
Balans va moliyaviy natijalar to‗g‗risidagi hisobotning tahlilida xo‗jalik 
yurituvchi subyektning rivojlanishi va moliyaviy barqarorligini dinamik 
baholashga alohida ahamiyat qaratiladi.
Dinamik baholash ko‗rsatkichlarni yillar kesimida davriy o‗rganishni 
xarakterlaydi. Korxonalarda investitsion loyihalarning samaradorligi va qoplanish 
davriyligini, korxonaning istiqboldagi rivojlanishida strategiyalarni belgilashda 
dinamik o‗zgarishlarni o‗rganish g‗oyatda muhimdir. 
10.32-jadval 
Moliyaviy barqarorlikning mutlaq ifodalarini dinamik tahlili 
Ko„rsat 
kichlar 
Yillar 
O„zgarishi (+,-) 
2014 y. 
2015 y. 
2016 y. 
2017 y. 
2017 y. 
2014y.ga 
nisbatan 
2017 y. 
2015y.ga 
nisbatan 
2017 y. 2016 
y.ga 
nisbatan 
Sof aktivlar 
6 295344 
335 
6 467512 
422 
7 745 794 
466 
10 124 
233 
076 
3 828 888 
741 
3 656 720 
654 
2 378 435 61
0
O‗z aylanma 
mablag‗lari 
naqdligi 
1 104247 
158 
1 214671 
838 
2 201 
552 667 
9 835 
046 26
5 
8 730799 
107 
8 620 374 
427 
7 633 493 
598 
Zaxira va 
xarajatlarning jami 
mablag‗lar hisobiga 
manbalani 
shi 
-168 254 
689 
-122 854 
241 
-288 
315 799 
-11 
957 
467 08
0 
12 125 
721 769 
12 080321 
321 
11 669 151 2
81
Zaxira va xarajatlar 
ning o‗z 
mablag‗lari va uzoq 
muddatli qarz 
mablag‗lari 
hisobiga manbalani 
shi 
125 564 
238 
145 234 
589 
15 930987 
3 465 
498 06
9 
3 339 933 
831 
3 320 63 480 
3 449 
567 082 
5. Zaxira va 
xarajatlarni o‗z 
mablag‗lari 
hisobiga manbalani 
shi 
144 523 
422 
156 463 
542 
30 675203 
355 42
4548 
210 
901 126 
198 961 006 325 049345 

---

345 
Korxonaning oxirgi 4 yillik natijalari bo‗yicha zaxira va xarajatlarning o‗z 
mablag‗lari manbasi va qarz mablag‗lari hisobiga moliyalashtirish holatida bir xil 
holat kuzatilgan. O‗z aylanma mablag‗larini naqdligi va uni zaxira xarajatlarini 
moliyalashtirishdagi 
holatidan 
boshqa 
barcha 
shartlarda 
korxonaning 
moliyalashtirish manbalari ijobiyligiga erishilgan. 
10.33-jadval 
Moliyaviy barqarorlikning nisbiy ifodalarini dinamik tahlili 
Moliyaviy barqaorlik 
ko„rsatkichlari 
Aniqlanishi 
Yillar 
O„zgarishi (+,-) 
2014 2015 2016 
201
7 
2017 
y. 
2014y.
ga 
nisbat
an 
2017 
y. 
2015 
y.ga 
nisbat
an 
2017y. 
2016y.
ga 
nisbat
an 
1. 
Avtonomiya 
(moliyaviy mustaqillik) 
koeffitsiyenti (Ka) 
Normal darajasi: 0,5 va 
undan yuqori (optimal 
darajasi: 0,6-0,7) 
Xususiy kapital 
/ Aktivlar 
0,512 0,524 0.586 
0.4
17 
-0,95 
-0,107 -0.169 
2. 
Uzoq 
muddatli 
moliyaviy 
mustaqillik 
koeffitsiyenti (Kummm) 
Normal darajasi: 0,9 
Kritik darajasi: 0,75 
(O‗z 
mablag‗lari 
manbasi+Uzoq 
muddatli 
majburiyatlar) / 
Aktivlar 
0,865 0,912 0,941 
0,9
23 
0,058 
0,011 
0,018 
3. Moliyaviy qaramlik 
koeffitsiyenti (Kmq) 
Optimal darajasi: 0,5 
Majburiyatlar / 
Aktivlar 
0,422 0,408 0,413 
0,5
82 
0,160 
0,174 
0,169 
4. 
O‗z 
aylanma 
mablag‗lari 
bilan 
ta‘minlanganlik 
koeffitsiyenti (Ko‗amn) 
Normal darajasi: 0,1 va 
undan yuqori 
(O‗z 
mablag‗lari 
manbasi – 
Uzoq muddatli 
aktivlar) / Joriy 
aktivlar 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
5. 
Kapitallashuv 
koeffitsiyenti (Kk) 
1 dan yuqori bo‗lishi 
uning qarz kapitaliga 
qaramligini bildiradi. 
Majburiyatlar / 
O‗z mablag‗lari 
manbasi 
0,665 0,670 0.703 
1.3
97 
0,732 
0,670 
0.694 
6. 
Moliyalashtirish 
koeffitsiyenti (Km). 
Qancha kichik bo‗lsa 
qaramlik kuchayadi 
O‗z mablag‗lari 
manbasi / Qarz 
kapitali 
1,31 
1,45 
1,65 
10,
82 
9,51 
9,37 
9,17 
Korxonada avtonomiya koeffitsiyentining yillar kesimida 2014-2016-
yillarda o‗sishi, 2017-yilda pasayish tendensiyasi kuzatilgan. Uzoq muddatli 

---

346 
moliyaviy mustaqillik koeffitsiyenti, uzoq muddatli moliyaviy mustaqillik 
darajasida barcha yillar bo‗yicha o‗sish kuzatilgan. Moliyaviy qaramlik 
koeffitsiyenti majburiyatlarning aktivlarga nisbati darajasida ham o‗sish 
kuzatilgan. Bu albatta salbiy holat deb baholanishi ham mumkin. Ya‘ni 
majburiyatlarning jami kapital tarkibidagi salmog‗i o‗tgan yillarga nisbatan keskin 
ortib ketmoqda. O‗z va qarz mablag‗lari o‗rtasidagi nisbat 2017-yilda eng yuqori 
natijani qayd etgan, quyi natija 2014-yilda kuzatilgan. 
Raqobatdosh iqtisodiyotda moliyaviy barqarorlik korxona yashovchanligini 
ta‘minlashning bosh omili hisoblanadi.
Moliyaviy barqarorlikni o‗stirishning muhim omillari sifatida aktivlarni 
moliyalashtirish manbalaridagi nisbatni to‗g‗ri tanlash, uni o‗stirib borish, 
moliyalashtirish samaradorligi, to‗lovga qobillik, likvidlikni, ish va bozor 
aktivligini o‗stirish choralarini ko‗rish hisoblanadi. 
Aktivlarning va foydaning o‗sishida to‗lovga qobillikni ta‘minlash masalasi 
moliyaviy barqarorlikda markaziy o‗rinda turadi. Shu sababli‚ aktivlarning - 
tushumning - foydaning o‗sishiga, ularning o‗sishidagi uzviy bog‗liqlik va 
aloqadorlikka alohida ahamiyat qaratiladi. 
Aktivlarning 
optimal 
darajasi 
va 
tarkibini 
shakllantirish, 
ularni 
moliyalashtirishning maqbul yechimiga chiqish, aktivlardan samarali foydalanish 
va faoliyat natijaviyligini to‗g‗ri baholashga moliyaviy barqarorlikni ta‘minlashda 
muhim e‘tibor qaratiladi. 
Moliyaviy barqarorlikka ega bo‗lmaslik juda ko‗p muammolar va tahlikalar 
paydo qiladi. Bu tahlikalar moliyaviy ahvolning nobarqarorligiga, iqtisodiy 
nochorlikka, raqobatdoshlikning tushib ketishiga olib keladi. 
Moliyaviy barqarorlikni ta‘minlashning tashkiliy, texnik, iqtisodiy va 
moliyaviy imkoniyatlariga muhim ahamiyat qaratish lozim. 
Iqtisodiy va moliyaviy imkoniyatlar juda murakkab jarayonlar tizimini 
tadqiq etishni talab etadi. Bunda ayniqsa moliyalashtirish imkoniyatlariga alohida 
ahamiyat qaratish lozim. Korxonaning yashovchanlik darajasini o‗stirishda 
moliyaviy imkoniyatlar birinchi o‗rinda turadi. Ularning yechimi esa iqtisodiy 

---

347 
hodisa va jarayonlar, ularning samarasida va natijasida paydo bo‗ladi. Shu sababli‚ 
birinchi navbatda resurslarning muqobil tarkiblanishiga, ulardan samarali 
foydalanishga, faoliyat natijaviyligiga tahlilda alohida urg‗u beriladi. 
Shu bilan birga moliyaviy ahvol va uning kelajakda o‗zgarishlari haqidagi 
ma‘lumotlar bazasi bilan nafaqat korxona boshqaruvchi xodimlarini, balki tashqi 
subyektlar (sheriklar, mol yetkazib beruvchilar, xaridorlar va axborot 
foydalanuvchilarning keng doirasini ham) axborotlar bilan ta‘minlash masalasiga 
alohida ahamiyat berish zarur. 
Moliyaviy holat, barqarorlik bo‗yicha salbiy holatlar immunitetni 
shakllantirish oson kechadigan jarayon emas. 
Moliyaviy barqarorlikni ta‘minlash faqat korxonadagi holat bilangina 
o‗nglanadigan holat emas. Buning uchun albatta tashqi omillar, makroiqtisodiy 
barqarorlikni ta‘minlashning muhim omillari ham korxonada ijobiy natijaviylikni 
ta‘minlashga yordam berishi lozim. 
Moliyaviy barqarorlikni o‗stirish yuzasidan nimalar qilish lozim: 
Birinchidan, balansning chuqur tarkibiy o‗zgarishlarini amalga oshirish 
lozim. Bunda asosiy e‘tiborni moliyalashtirish manbalarida o‗z mablag‗lari 
manbasi, xususiy kapital hajmini o‗stirishga, uning jami moliyaviy salohiyatdagi 
salmog‗ini imkon darajasida oshirishga asosiy e‘tiborni qaratish lozim. Buning 
yagona yechimiga dastlabki kapitalni o‗stirish, uning ishchanligi, natijaviyligini 
ta‘minlash asosida erishiladigan qo‗shilgan kapital, rezerv kapitali va foydani 
o‗stirish hisobigagina erishiladi. 
Ikkinchidan moliyaviy barqarorlikni o‗stirishning muhim imkoniyatlari 
zaxira va xarajatlarni optimallashtirish, ularning ishlab chiqarish va faoliyat uchun 
zaruriy qismini shakllantirish, turib qolishlarga, ortiqcha normalarda saqlanishiga 
yo‗l qo‗ymaslik kiradi. 
Moliyaviy imkoniyatlarni o‗stirishda kreditorlar bilan aloqalarning yaxshi 
yo‗lga qo‗yilganligi ham muhim o‗rin tutadi. 
Moliyaviy barqarorlikning balans moddalari orqali baholashda mutlaq 
moliyaviy barqarorlik, normal moliyaviy barqaror, nobarqaror, kriziz holatidagi 

---

348 
moliyaviy ahvolni darajasiga, korxonaning bir holatdan ikkinchi holatga o‗tishini 
tarkibiy jihatdan chuqur tadqiq etish va aniq yechimlarga imkon beruvchi 
xulosalarini shakllantirish menejerlar doimiy e‘tiborida bo‗lishi lozim. 
Moliyaviy barqarorlikni ta‘minlashda yana bir muhim jihat debitorlik va 
kreditorlik majburiyatlarini oqilona boshqarish imkoniyatlariga qaratilmog‗i lozim. 
Ularning aylanuvchanligi va aylanish davrini davriy o‗rganish asosida moliyaviy 
imkoniyatlari hisob-kitob qilinishi zarur. 
10.34-jadval