Toshkent moliya instituti sh. Abdullaeva pul, kredit va

Bozor kotirovkasi 
talab va taklif asosida nobirjaviy valyuta bozorida amalga 
oshiriladi.
130

---

O’attiq valyuta cheklashlari mavjud mamlakatlarda bozor kotirovkasi deyarli 
mavjud emas. Hamma operatsiyalar rasmiy kurs bo’yicha amalga oshadi. Valyuta 
cheklashlari deyarli yo’q (sezilarsiz) yoki yo’q mamlakatlarda bozor kursini bir-biri 
bilan doimiy muloqotda bo’lgan yirik tijorat banklari o’rnatadi. Bu banklarni 
market-meykerlari 
deb ataydilar. Boshqa banklar kotirovka yuzasidan ularga 
murojaat qilishadi. Banklararo valyuta kotirovkalari market - meykerlar tomonidan 
har bir valyuta bo’yicha mavjud bo’lgan yoki kutilayotgan talab va taklifni taqqoslash 
(bu operatsiya amaliyotda fiksing deb ataladi) asosida belgilanadi.
Valyuta birjasi yo’q davlatlarda valyuta bozori katnashchilari banklararo 
kurslardan foydalanashadi. Banklararo bozordagi o’rtacha kurs bank mijozlari uchun 
valyuta kursini o’rnatishning asosi bo’lib xizmat qiladi. Valyuta birjalari mavjud 
davlatlarda banklararo katirovkalar banklarning to’lov aylanishi, to’lovga 
layokatliligini hisobga olgan holda, rasmiy birja katerovkalari atrofida o’zgarib 
turishi mumkin. Bunday banklarda rasmiy birja katerovkasi ularning mijozlari uchun 
valyuta kurslarining asosi bo’lib xizmat qiladi. Erkin valyuta bozorida uning har bir 
elementlari (birjadagi va birjadan tashqaridagi) bir-biriga ta’sir etadi va ulardagi 
valyuta kotirovkalari o’zaro bog’liq bo’ladi.
Valyuta bozorida valyutani katerovka qilishning ikki usuli mavjud: to’g’ri va 
egri. Ko’pchilik davlatlarda to’g’ri kurs qo’llaniladi. Bu usulning mohiyati shundaki, 
xorijiy valyuta birligining kursi to’g’ridan-to’g’ri milliy valyutada ifodalanadi. Egri 
kotirovkada milliy valyuta birligi ma’lum miqdordagi xorijiy valyutada ifodalanadi. 
Bu usul (egri katerovka) Buyuk Britaniyada, 1987 yildan esa qisman AQShda 
qo’llaniladi. Banklararo valyuta bozorlarida valyuta kursining katerovkasi ko’proq 
AQSh dollariga nisbatan belgilanadi. Bu hol dollarning xalqaro to’lovlarda ko’p 
qo’llanilishi va rezerv vositasi sifatida saklanishi bilan bog’liq. Savdo-sanoat 
sohasida faoliyat olib boruvchi mijozlar uchun valyuta kotirovkalari amalga oshirish 
kross-kursga asoslanadi.