Toshkent moliya instituti sh. Abdullaeva pul, kredit va

1. 
Kreditni
 
rejaning
 
bajarilganligiga
 
qarab
 
berish.
Bu tamoyilning mohiyati shunda ediki, bank kreditlarining umumiy hajmi va 
shakllari banklarning kredit rejalari asosida o’rnatilar edi. Bunda korxona va 
tashkilotlarga beriladigan kreditlar ularning ishlab chiqarish rejalarini bajarishlariga 
qarab berilar edi. Undan tashqari, kredit hajmi bo’yicha muayyan reja tuzilar va shu 
rejaga asosan kredit berilishi, uni hajmi va shakli belginalardi va bu bank tomonidan 
boshqarilar edi.
249

---

Bu tamoyilga asosan, kredit rejasida ko’zda tutilgan bank ssudalari kvartal yoki 
oyiga bir marta emas, balki tovar-moddiy boyliklarini yaratish jarayoniga va ularni 
ishlab chiqarish maqsadlariga sarflash yoki sotishning malum bosqichlarida bank 
tomonidan o’rnatilgan miqdorda berilar edi.
3. 
Diferentsiyalashtirish
 
(kreditlashda
 
har
 
xil
 
yondashish)
 
tamoyili.
Bu tamoyil ijtimoiy zaruriy normalarga mos holda ishlab chiqarish va 
mahsulotni realizatsiya qilish asosida korxona va tashkilotlarning qanday moliyaviy 
natijaga erishganligiga qarab belgilangan. Xo’jalik faoliyatining natijalariga qarab 
korxonalar «yaxshi ishlaydigan» va «yomon ishlaydigan» korxonalarga bo’lib 
kreditlangan.Bu tamoyilga asosan ijobiy moliyaviy natijalarga erishgan korxona va 
tashkilotlarga kreditlash jarayonida malum engilliklar berilgan. Korxonalarda 
moliyaviy qiyinchiliklar bo’lganda ishchilarga ish haqi to’lash uchun yoki boshqa 
to’lovlarni amalga oshirish uchun kreditlar berilgan. Undan tashqari, yaxshi 
ishlaydigan korxonalarga engil sharoitda kreditlar berilgan, masalan, berilgan 
kreditning foiz stavkasi kamaytirilgan, korxona uchun zarur bo’lganda kreditning 
muddati uzaytirilgan va hokazo.
Agar korxona ishlab chiqarish rejasini bajarmasa yoki bankdan olingan 
kreditlar bo’yicha o’z majburiyatlarini vaqtida amalga oshirmasa bunday korxona 
yomon ishlovchi korxonalar qatoriga kiritilgan va bank tomonidan bunday 
korxonalarga iqtisodiy choralar qo’llanilgan. Lmon ishlovchi korxonalarni 
kreditlashda bank qattiq yondashgan, yani kreditlarni juda qisqa muddatga, yuqori 
foiz stavkalari bo’yicha bergan. Bazida bank oldindan bergan kreditlarini muddatidan 
ilgari undirib olgan, korxona yuqori tashkilotining kafolati asosida kredit bergan yoki 
bazi hollarda kredit berishni umuman to’xtatib qo’ygan.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida bu tamoyillarning barchasi ham o’rinli 
bo’lmasligi mumkin.
250 

---

Tayanch so’zlar
depozit;
umidsiz kredit;
lizing;
balans;
moliyaviy lizing;
operativ
kredit portfeli;
lizing;
emitent;
kreditlash tamoyillari;
faktoring;
yaxshi kredit;
trast operatsiyalari;
inkasso
standart;
operatsiyalari.
substandart kreditlar;
shubhali kredit;