Toshkent moliya instituti sh. N. Fayziev, R. D. Dusmuratov, A. A. Karimov, I. N. Kuziev, A. Z. Avlokulov

 
 
6
6
-
-
B
B
O
O
B
B
.
.AUDITORLIK FAOLIYATINI REJALASHTIRISH 
 
1. Auditorlik faoliyatini rejalashtirishning
maqsadi, vazifalari, bosqichlari va asosiy tamoyillari 
 
Har qanday faoliyat, xususan auditorlik faoliyati ham samarali bo’lishi uchun 
dastavval, uning puxta va aniq rejasi yoki dasturini tuzish lozim. Ularning 
mazmuni qo’yilgan maqsad va uni bajarish uchun belgilangan aniq vazifalardan 
kelib chiqadi. Auditning maqsadlari xususan quyidagilardan iborat: buxgalteriya 
hisobining holatini ekspertiza yo’li bilan baholash, yillik moliyaviy hisobot 
ma’lumotlarining xaqqoniy-ligini tekshirish va tasdiqlash valyuta muomalalarini 
taftish qilish, aktsiyalar va boshqa qimmatli qog’ozlar emissiyasi prospektining 
ma’lumotlarini tasdiqlash, korxonaning moliyaviy barqarorligini mustaxkamlash 
bo’yicha tadbirlar ishlab chiqish, iqtisodiyot va moliyaviy huquq sohasidagi yangi 
qonunchilik hujjatlari bo’yicha aniq maslahat (konsultatsiya) o’tkazish va xokazo.
Auditni rejalashtirish chog’ida auditorlik tashkiloti tomonidan qo’llaniladigan 
me’yorlar №3 «Auditni rejalashtirish» nomli auditorlik faoliyatining milliy 
standarti (AFMS) bilan belgilanadi. Yuqorida ta’kidlanganidek, audit rejasini 
puxta tuzmasdan sifatli auditorlik tekshiruvi o’tkazish mumkin emas. Shu boisdan 
ushbu standartga batafsilrok to’xtalib o’tamiz. Amalda, auditni rejalashtirish 
jarayoni auditorlik tashkiloti bilan xo’jalik yurituvchi sub’ekt o’rtasida shartnoma 
tuzilgunga qadar boshlanadi. Bu holat ko’p hollarda, agar mijoz bilan shartnoma 
tuzilmasa, auditni rejalashtirish bilan bog’liq xarajatlar qaysi manbalar hisobidan 
mablag’ bilan ta’minlanishi to’g’risidagi savolni yuzaga keltiradi. Keyinchalik 
shartnoma tuzilgan holda auditni dastlabki rejalashtirishga doir ishlar qiymati 
o’tkaziladigan auditorlik xizmatining umumiy qiymatiga qo’shiladi, aks holda u 
auditorlik tashkilotining mablag’lari hisobidan amalga oshirilishi lozim. 
Rejalashtirish auditorlik tekshiruvini boshlangich bosqichi bo’lib, auditorlar reja 

---

80 
tuzulgunga qadar bevosita tekshiruv jarayonini boshlamasliklari lozim. 
Standartga muvofiq auditni rejalashtirish quyidagi bosqichlarga bo’linadi:
a) auditni dastlabki rejalashtirish; 
b) auditning umumiy rejasini tayyorlash va tuzish; 
v) audit dasturini tayyorlash va tuzish.
Ushbu standart har qanday korxonani auditorlik tekshiruvidan o’tkazishda 
ham audit rejasini, ham audit dasturini tuzishni talab etadi. Darhaqiqat, yirik 
xo’jalik yurituvchi sub’ektning hisobotlarini tasdiqlash uchun katta auditorlik 
guruhi tomonidan tekshiruv o’tkazilganida bunday ko’p bosqichli rejalashtirish 
zarur. Biroq, bizning fikrimizcha, unchalik katta bo’lmagan xo’jalik muomalalari 
kam sodir bo’ladigan, bir turdagi mahsulot ishlab chiqarish (ish, xizmat bajarish) 
bilan shugullanuvchi mikrofirmalarda audit o’tkazganida, bunday keng qamrovli 
reja tuzish maqsadga muvofiq emas.
Agar auditorlik tashkilotining ko’pchilik mijozlari kichik biznes 
korxonalariga taalukli bo’lsa, u holda unchalik katta bo’lmagan tuzatishlar 
kiritilganida ko’pchilik korxonalarni tekshirish uchun mos keladigan namunaviy 
audit rejasi ishlab chiqish va rejalashtirish chog’ida audit dasturini batafsil 
tuzishga maxsus e’tibor qaratish zarur. Bunday namunaviy rejalar bir nechta 
bo’lib, ular bir-birlaridan turli biznesga ega korxonalar uchun farq qilishlari 
mumkin. Masalan, savdo korxonalari, ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish 
korxonalari va xokazo. Shuningdek auditor qandaydir boshqa tamoyillar bo’yicha 
umumiy namunaviy rejalar ham tuzishi mumkin. Agar umumiy audit rejasi 
sifatida namunaviy reja tanlansa, u holda rejalashtirish chog’ida asosiy e’tiborni 
audit dasturini tuzishga qaratish zarur. Rejalashtirish auditorlik guruhi rahbari 
tomonidan audit o’tkazishning umumiy tamoyillari kabi, xususiy tamoyillariga 
ham muvofiq amalga oshirilishi lozim. Ular: 

uyg’unlik (komplekslik); 

uzluksizlik,

maqbullik.