Toshkent moliya instituti

Korxonalarga solinadigan soliqlar

Aktsioner kolpaniyalali foydasiga solinadigan soliq. Fransiyada korxonalar asosan kolpaniya (jaliyat) lar shaklida faoliyat yurg‘izadilar.
Fuqarolik kodeksini 1832 bandida ko‘rsatilishicha jaliyat foydani taqsimlash yoki kuch va mablag‘ni tejash maqsadida mulkni birlashtirish to‘g‘risida ikki yoki bir necha shaxsni o‘zaro kelishuvini talab qiladi.
Kolpaniyalarga solinadigan soliq aktsioner jaliyatlarga javobgarligi cheklangan jaliyatlar, payga asoslangan shirkatlar, halda horijiy kolpaniyalali bolimlariga qollanadi.
Ko‘rilayotgan soliq moliyaviy avtonoliyaga ega, faoliyati har-xil turdagi resurslali ekspluatatsiya qilish, yoki foyda olish operatsiyalari bilan bog’iiq bolgan markaziy davlat hokimiyatining muassasalari, organlari, departalentlar organi, kolmunalar va boshqa huquqiy shaxslarga solinadi.
Kolpaniyaga solinadigan soliq sof foydadan olinadi. Lekin soliqni stavkasi yerdan olinadigan daroladga, qishloq xo‘jalik faoliyati, foyda olish maqsadini oldiga qo‘ymagan qimmatbaho qog‘ozlarni chiqaruvchi davlat muassasalari, assotsiatsiyalar va birlashmalarga pasaytiriladi.
Soliq asosiy muassasa va korxona faoliyat kolsatayotgan joyda halma turdagi daroladlaridan olinadi.
Soliqni hisoblash korxona tolonidan yillik balans yopilgandan keyin, lekin darolad olingan yildan keyingi yilni 1 apreligacha beriladigan daroladlar to‘g‘risidagi deklaratsiya asosida olib boriladi.
Soliq solinadigan baza korxonani sof foydasi hisoblanadi. Uning hajmi yillik balans yopilishi vaqtidagi aktivlar qiymatidan, aktsionerlar shaxsiy mablag’i hisobiga alalga oshirgan yangi qo‘yilmalali chiqazib tashlash, yoki yil davolida aktsionerlarga avans tariqasida berilgan foydani qo‘shish yoli bilan aniqlanadi. Alaliyotda korxonani soliq solinadigan foydasi umumiy tushumdan, uni olish uchun qilingan harajatlali chiqazib tashlash orqali aniqlanadi. Chiqarib tashlanadigan harajatlarga korxonani umumiy harajatlari kiradi.
Umumiy harajatlarga ish haqi, korxona joylangan imoratni ijaraga olish harajati, moliyalashtirish qiymati (kreditni qaytarib berish, foizlali tolash), soliqlarni tolash va boshqa harajatlar kiradi.
Jismoniy shaxslarni daroladidan tolangan soliq va kolpaniya tolagan soliq harajatlari yalpi foydadan chiqarilmaydi. Chunki ular ekvivalentga ega emas va baho tarkibiga kirmaydi.

Undan jarima harajatlari va korxona rahbarlariga nisbatan qo'llanadigan har-xil moliyaviy sanktsiyalar hal chiqazib tashlanmaydi.

Dastlabki hissadorlar tolonidan yangi qo'shimcha kapitalni joylashtirish, limit chegarasida kolpaniyani soliq solishdan ozod qiladi.
Umumiy chiqazib tashlanadigan harajatlardan vakillik harajatlari
ayirib tashlanadi. Korxonalarga soliq solinadigan foydani aniqlashda umumiy chiqarishlardan tashqari alortizatsiya harajati hal chegirib tashlanadi.
Korxonaning soliq solinmaydigan rezerv mablag*ini summasi, uning harajatiga olib boriladigan kelajakdagi taxminiy yo‘qotish hajmi bilan chegaralanadi.
1980 yillarda kolpaniyalarga solinadigan soliq stavkasini pasaytirish yo‘nalishi belgilandi.
1986 yili soliq stavkasini 50% dan 45%ga tushirildi. Keyingi 1987- 1988 yillari 42% ni tashkil qildi. 1989 yili, 42% stavka bilan kolpaniyani
dividend to'lashga ajratilgan daroladi soliqqa tortiladigan bo'ldi. Kolpaniyani rivojlanishi uchun sarflanadigan daroladidan soliq 39% stavka bilan olinadigan bo'ldi.
Chet el korxonalarini daroladi Fransiyada va Fransiya korxonalarini daroladi chet elda ikki yoqlala soliqqa tortishga uchralasligi uchun Fransiya ko‘proq yonidagi Yevropa davlatlari va dunyoni boshqa hududlaridagi ba’zi davlatlar bilan kelishuv bitimini tuzadi.
Bitimda soliqni faqat ikki davlatdan bittasida ya’ni darolad yuzaga kelgan mallakatda, yoki daroladini egasi yashayotgan yurtda olinishi belgilanib qo‘yiladi.
Ko'chmas mulkdan olinadigan darolad faqat bu mulk turgan mallakatdagina soliqqa tortiladi.
Sanoat va savdo foydasi, sanoat va savdo korxonasi doimiy joylashgan mallakatda soliqqa tortiladi.
Savdodan tashqari foydalar: bu foydalar olingan mallakatda soliqqa tortiladi, lekin uni olishga qulay va ijobiy sharoit mavjud bo'lgan vaqtda alalga oshiriladi. Foydani soliqqa tortish, korxona egasi yashayotgan mallakatni huquqiga kiradi.
Fransiya qator davlatlar bilan havo transportida yuk tashuvchi korxonalarni soliqqa tortish bo'yicha maxsus bitimi bor. Bundan tashqari Fransiya soliq solishni tenglashtirish, ikki tolonlala soliq solishni yo'q qilish uchun qimmatli qog'ozlar bo'yicha daroladlarni soliqqa tortish bitimiga hal ega.
Aktsioner kolpaniyalaliyalali foydasiga solinadigan soliq beshta muhlatda tolanadi. Birinchisi 20 fevralgacha, keyin may, avgust va noyabr oylarida tolanadi. Beshinchi marta soliqni moliyaviy yil talol bolgandan keyin 3 oy davolida haqiqiy darolad to‘g‘risida beriladigan deklaratsiya asosida tolanadi.
Soliqni hisoblashda, tolashda alortizatsiya muhim rol o‘ynaydi.
Alortizatsiyani qollash usuli korxona faoliyatiga muhim ta’sir ko‘rsatadi. Etarli darajada alortizatsiya ajratmasini alalga oshirmaydi- gan korxona o'zini daroladini sunMy ko'paytirib ko'rsatadi.
Korxona, alortizatsiyaga ko‘p mablag' ajratsa, o'zining daroladini pasaytiradi va shunga yarasha, soliq to'lovlari hal kalayadi.
Ahaliyatli bo'lib, Fransiyada soliq solinadigan bazadan alortizatsiya ajratmasini korxona hisob raqallarida ko'rsatilgan hajmda chiqazib tashlanishi hisoblanadi.
Alortizatsiya darajasi, har bir tarmoqda tarixiy yuzaga kelgan me’yor asosida aniqlanadi. Alortizatsiya ajratmasi bo'yicha Fransiyani soliq tartibi boshqa Yevropa davlatlarinikiga nisbatan erkinroq belgilangan. Masalan, me’yordan past hisoblangan alortizatsiya ajratmasi 5 yilgacha qoldirilishi (keyinga surilishi) mumkin. Iqtisodiy, moliyaviy qiyinchiliklarga uchragan korxona soliq solinadigan daroladdan alortizatsiya ajratma summasini chiqazib tashlashi va uni kelajakda faoliyati yaxshilanganda qo'shishi mumkin. Yana soliq qonunchiligi, alortizatsiyani aniq sarflanishini belgilalaydi. Masalan, alortizatsiya qilingan turdagi mashinani emas, bu pulga boshqa xil mashinani sotib olishi mumkin.
Hozirgi vaqtda Fransiyada alortizatsiyani hisoblashni ikki shakli qollaniladi:

• 
  bir tekisda (to'g'ri chiziqli) hisobdan chiqarish usuli;
  
• 
  tezlashtirilgan hisobdan chiqarish usuli.
  

To'g'ri chiziqli alortizatsiyani hisobdan chiqarish uzoq yillar davolida, uning yagona shakli hisoblangan. To'g'ri chiziqli tartibda uskuna qiymati uning xizmat qilish muhlatiga proportsional ravishda taqsimlanadi. Alortizatsiya koeffitsienti doimiy bo'lib, mulkni qiymatini, uning xizmat qilish muhlatiga bo'lish orqali belgilanadi. Masalan, uy-joyni qiymati 100 birlikka teng bo'lsa va imorat 50 yil turadigan bo'lsa, 50 yil davolida har yiliga 2%dan alortizatsiya hisoblanadi.
Ikkinchi usulda - uskunani xizmat qilish muhlati olinib unga tenglashtirilgan alortizatsiyani koeffitsienti qo'llanadi.

Uskunani ekspluatatsiya qilish muhlati 4 yilgacha bo'lsa koeffitsient baravar birga; 5-6 yil bo‘lsa koeffitsient 2 va 6 yildan ortiq bo'lsa koeffitsient 2,5 baravar qilib belgilanadi.

Kolpaniyalarga soliq solishda, ulali rag'barlantirish funktsiyasini
kuchaytirish maqsadida tezlashtirilgan alortizatsiyadan tashqari boshqa imtiyozlar hal beriladi. Eng awalo imtiyozlar yangi tashkil qilingan kolpaniyalar (jaliyatlar)ga beriladi. Imtiyozlar kolpaniyani birinchi besh yillik faoliyati davrida beriladi. Birinchi ikki yil davolida kolpaniya soliqdan to'liq ozod qilinadi. Kolpaniya faoliyatini uchinchi yilida, uning 25% daroladi soliqqa tortiladi. Shu tartibda to'rtinchi yili —50% va beshinchi yili-75% darolad soliq solinadigan baza hisoblanadi. Oltinchi yili kolpaniyani halma daroladi to'liq soliqqa tortiladi.
llm-fanni rivojlantirish maqsadida, unga sarfianadigan investitsiyani hajmini ko'paytirishga qiziqtirish uchun soliq krediti beriladi. Kredit ilmiy-tekshirish ishlariga har yili qilinadigan harajatni o'sgan qismini 50% hajmida beriladi. Bunda harajatni yuqori chegarasi belgilangan: asosan -5 mln. frank. Ayrim hollarda 10 mln.frank belgilanadi. Soliq krediti kasbiy tayyorgarlik uchun hal berilishi mumkin. Soliqdan kadrlali kasbiy tayyorlash uchun qilingan sarfni o'sgan qismini 25% soliqdan ozod qilinadi. Bunda yuqori chegara 1 mln. frank hajmida belgilangan.

4.