Toshkent tibbiyot akademiyasi farmakologiya kafedrasi

Nebulayzerlar  (lotincha  nebula,  ae  f  —  bulut,  tumanlik)  –  suyuq  preparatni 

aerozolga aylantirish uchun ishlatiladigan, stasionar (ko‘chma bo‘lmagan) nafas olish 

qurilmasi.  Suyuqlikni  aerozolga  aylantiradigan  energiya  turiga  qarab  quyidagi 

nebulayzerlar chiqariladi: 

---

26 | 30

 

• 

oqimli yoki bosimli (kompression) – gaz 

oqimidan foydalaniladi; 

• 

ultrtovushli  –  pezokristal  tebranishlar 

energiyasidan foydalaniladi; 

• 

membranali  – hilpillovchi  membranadan 

foydalaniladi. 

 

Nebulayzerning afzalliklari: 

• 

harakatlar 

va 

nafas 

olishni 

muvofiqlashtirish zaruriyatining yo‘qligi; 

• 

og‘ir bronxial astma xurujlarida ko‘p marotabalik yuqori dozali terapiya 

o‘tkazish imkoniyati; 

• 

harakat buzilishi va ongi buzilgan keksa yoshdagi bemorlar va bolalarda 

foydalanish mumkinligi; 

• 

bir xil yuqori dispersli aerozol hosil bo‘lishi; 

• 

propellent va laktoza saqlamasligi. 

Kamchiliklari: 

• 

olib yurish noqulay, beso‘naqay, shovqinli; 

• 

dori moddasining yuqori konsentrasiyasi (portativ qurilmalarga nisbatan 5-

10 marotaba yuqori); 

• 

doimiy elektr ta’minoti talab qiladi; 

• 

jihoz bilan ishlashni o‘zlashtirish uchun maxsus trening o‘tkazish zarur; 

• 

ingalyasiya jarayoni juda uzoq davom etadi; 

• 

uskunalarning mikrob bilan ifloslanish imkoniyati; 

• 

yuqori narx.

 

 

Suyuqliklarni

 

dozalovchi

 

ingalyator

 – 

respimat

 

ingalyatsion

 

terapiya

 

sohasidagi

 

so‘nggi

 

texnik

 

yangiliklardan

 

biridir

. 

U

 

dori

 

eritmasining

 

dozalangan

 

hajmidan

 

sekin

 

aerozol

 

buluti

 

hosil

 

qilish

 

uchun

 

mexanik

 

energiyadan

 

foydalanadi

. 

Qurilma

 

almashtiriladigan

 

kartrijlarga

 

ega

. 

Qurilmani

 

ishga

 

tushirish

 

uning

 

korpusini

 

aylantirish

 

orqali

 

amalga

 

oshiriladi

. 

Ingalyator

 

faollashtirilganda

, 

preparat

 

eritmasi

 

ikkita

 

tutashuvchi

 

kanalga

 

yuza

 

orqali

 

o‘tadi

. 

Suyuq

 

oqimlar

 

to‘qnashganda

 

sekin

 

harakatlanadigan

 

aerozol

 

bulutini

 

hosil

 

qiladi

. 

Qurilma

 

doza

 

hisoblagichi

 

bilan

 

jihozlangan

. 

Bo‘sh

 

ingalyator

 

avtomatik

 

ravishda

 

bloklanadi

. 

Afzalliklari

: 

•  sekin

 

hosil

 

bo‘luvchi

, 

barqaror

 

va

 

uzoq

 

muddatli

 

aerozol

 

buluti

; 

---

27 | 30

 

•  mayda

 

zarrachalarning

 

yuqori

 

fraksiyasi

; 

•  propellent

 

saqlamaydi

; 

•  etkazib

 

berishni

 

yaxshilash

 

orqali

 

preparatning

 

dozasini

 

kamaytirish

 

imkoniyati

 

(

kichik

 

zarralar

 

og‘iz

 

bo‘shlig‘ida

 

kamroq

 

ushlanib

 

qoladi

); 

•  organizmga

 

bir

 

xil

 

dozalarni

 

muntazam yetkazib

 

berish

. 

•  Shuni

 

hisobga

 

olish

 

zarurki

, 

aerozol

 

sifatida

 

faqat

 

dozalangan

 

aerozol

 

ingalyatorlari

, 

ko‘p

 

dozali

 

blister

 

ingalyatorlar

, 

ayrim

 

hollardi

 

esa

 

rezervuar

 

tipidagi

 

ko‘p

 

dozali

 

ingalyatorlar

  (

unda

 

almashtirilmaydigan

 

rezervuarlar

 

ishlatiladi

) 

buyuriladi

.

 

Aerozol yetkazib berish tizimlarining 

boshqa turlari uchun ushbu tizimlarda aerozolga 

aylanish uchun ishlatiladigan dori shakllari 

buyuriladi (masalan, spinhaler uchun – kukunli 

kapsulalar, respimat va nebulayzerlar uchun – 

eritmalar va h.k.). 

Oddiy

 

tarkibli

 

aerozollar

  – 

bitta

 

dori

 

moddani

 

o‘z

 

ichiga

 

oladi

. 

Buyurish

 

qoidalari

:  Rp.: 

belgisidan

 

so‘ng

, 

dori

 

shakli

 

nomi  (Aёrosoli)  va

 

dori

 

moddaning

 

nomi

 

qaratqich

 

kelishigida

 

katta

 

harf

 

bilan

, 

aerozolning

 

miqdori

 

ml

 

yoki

 

grammlarda

 

yoziladi

. 

Ikkinchi

 

satr

 – Da. Signa. 

va

 

signatura

 

yoziladi

. 

Rp.: Aёrosoli Becotidi 15 ml 

D.S. Kuniga 1 ingalyasiyadan 2 mahal kiritilsin. 

Tijoriy  nomdagi  murakkab  tarkibli 

aerozollar  bir  nechta  dori  moddalarni  o‘z 

ichiga oladi. 

Buyurish  qoidalari:  Ularga  resept  oddiy 

tarkibli aerozollar bilan bir xil tarzda yoziladi, 

faqat shuni hisobga olish zarurki, agar aerozol 

miqdori  ko‘rsatilsa  dori  shaklining  nomi 

qaratqich  kelishigida  (Aёrosoli),  miqdori 

ko‘rsatilmagan taqdirda tushum kelishigi birlik 

sonda 

(Aёrosolum) 

yoziladi. 

Keyin 

preparatning tijoriy nomi bosh kelishikda katta 

harf  bilan 

qo‘shtirnoq  belgilari  ichida, 

aerozolning  miqdori  ml,  grammlar  yoki 

flakonlarda ko‘rsatiladi. Ikkinchi satrda — Da. 

Signa va signatura yoziladi.

 

Rp.: Aёrosoli «Ephatinum» 15 ml  

D.S. Kuniga 1 ingalyasiyadan 3 mahal kiritilsin. 

Yoki 

 

---

28 | 30

 

Rp.: Aёrosolum «Ephatinum» N.1  

D.S. Kuniga 1 ingalyasiyadan 3 mahal kiritilsin. 

Mustaqil auditoriya mashg‘uloti uchun vazifalar 

Quyidagilarga tibbiy reseptlar yozing: 

1. 

Atrovent  (Atrovent)  15  ml  dozalangan  aerozol.  Bronxial  astma  xurujlarining  oldini  olish 

uchun kuniga 1 ingalyasiyadan 4 mahal qo‘llash uchun buyurilsin. 

2. 

«Berodual» («Berodual») 15 ml dozalangan aerozol. Bronxial astma xurujlarining oldini olish 

uchun kuniga 2 ingalyasiyadan 3 mahal buyurilsin. 

3. 

«Nitrolingval» («Nitrolingual») 1 dozalangan aerozol. Stenokardiya xurujlarida 1 ingalyasiya 

til ostiga sepish uchun buyurilsin. 

4. 

«Kameton» («Cametonum») 30 ml aerozol. Og‘iz bo‘shlig‘ining yallig‘lanish kasalliklarida 

1 daqiqa davomida og‘izga purkash uchun buyurilsin. 

5. 

«Oksikort»  («Oxycortum») 50,0 aerozol.  Kuniga 2  marotaba terining zararlangan joylarini 

davolash uchun tayinlansin. 

6. 

Salbutamol (Salbutamol) 12 ml dozalangan aerozol. Bronxial astma xurujlarini bartaraf etish 

va oldini olish uchun 2 ingalyasiyadan kuniga 4 mahal qo‘llashga buyurilsin. 

7. 

«Ingalipt» («Inhalypt») 1 aerozol ballon. Tonzillitda bodomcha bezlarini kuniga 3 mahal 

chayish usulida qo‘llash uchun buyurilsin. 

 

 

---

29 | 30

 

SPREYLAR 

(ingl. Spray — purkagichlar) 

Spreylar  –  bu  mexanik  nasos  tipidagi  purkagich 

yoki  polimer  o‘ramni  siqish  orqali  yaratilgan  havo 

bosimiga 

bog‘liq  bo‘lgan,  tarkibida  propellant 

saqlamaydigan  aerozollardir.  Aerozollarga  nisbatan 

spreylar dag‘al dispers tizim hisoblanadi. Ular bir fazali 

(suyuq)  yoki  ikki  fazali  (suyuq  va  qattiq  yoki  suyuq 

modda saqlovchi) tizimlardir. 

Ushbu dori shakli bir tomondan iqtisodiy tejamli, 

boshqa  tomondan  –  juda  qulaydir,  chunki  u  preparatni 

teri  va  shilliq  pardalarning  belgilangan  joylariga 

(sog‘lom  yoki  zararlangan)  tegmasdan  (kontaktsiz) 

qo‘llashni  ta’minlaydi.  Sprey  bilan  instillasiya 

preparatni  nozik  «tuman»  shaklida  purkalishini 

ta’minlaydi. Nasos mexanizmi preparatni aniq dozalash 

imkonini beradi. Shuningdek, dozalanmaydigan spreylar 

ham bor. Spreylar og‘iz bo‘shlig‘i, burun, sirtga qo‘llash 

uchun va mayda kukun saqlovchi spreylarga bo‘linadi. 

Spreylar uchun resept yozish qoidalari: aerozollar uchun resept yozish bilan bir 

xil. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

30 | 30

 

ADABIYOTLAR 

1. 

Харкевич, Д.А. Фармакология / Д.А. Харкевич. — М., 2017. — С. 14-36; 691-733. 

2. 

Ловцова Л.В. Руководство к практическим занятиям по фармакологии / Ловцова Л.В. и 

др. – Нижегород. Гос. Мед. Акад. 2016. – 166 с. 

3. 

Моисеева  И.Я.  Общая  фармакология  и  рецептура  /  Моисеева  И.Я.,  Кустикова  И.Н., 

Родина О.П., Митишев А.В. – Пензенский гос. ун-т, 2017. – 68 с.  

4. 

Туровский А.В. Введение в общую рецептуру: учеб. пособие для студ., обуч. по спец. 

леч. дело. / Туровский А.В., и др.; Воронеж. гос. ун-т; под ред. Туровский А.В. — Воронеж: 

ИПЦ ВГУ, 2017. — 241 с. 

5. 

Машковский, М.Д. Лекарственные средства / М.Д. Машковский. ─ М., 2016. ─ С. 3-14. 

6. 

Харкевич,  Д.А.  Руководство  к  лабораторным  занятиям  по  фармакологии  /  Д.А. 

Харкевич. ─ М., 2004. ─ 450 с. 

7. 

Харкевич, Д.А. Фармакология (тестовые задания) / Д.А. Харкевич. ─ М., 2005. ─ 455 с. 

8. 

Виноградова  И.А.  Общая  рецептура:  учебное  пособие/  И.А.  Виноградова,  А.И. 

Шевченко, Е.В. Шурыгина. — Петрозаводск, 2001. — 92 с.