Toshkent yangiyul poligraph service

Neft tarkibi. Neft sarg‘ish, qo‘ng‘ir, qoramtir rangli moysimon suyuqlik, zichligi 0,73 dan 0,95 g/sm³ gacha, 20 dan +20 °C gacha haroratda qotuvchi juda murakkab tarkibli, turli uglevodorodlar va geteroatomli organik birikmalar aralashmasidan tarkib topgan moddalar. U yuqori koloriyali yoqilg‘i (40 000 dan 44 000 gacha к/ kg). Kimyoviy tarkibi: 83-87% C, 12-14% H, 0,3-3% S, 0,1­1,0% O, 0,001—0,4% N va juda kam miqdorda metalloorganik birikmalar shaklida vanadiy, nikel temir, titan, kobalt, germaniy va boshqa elementlardan iborat bo‘ladi.
Neft tarkibida uch tipdagi suyuq va erigan holda qattiq uglevodorodlar bor: parafmli uglevodorodlar (asosan to‘g‘ri zanjirli, S, dan S₃₀ gacha) neftda to'yinmagan uglevodorodlar boimaydi,

turli uzunlikdagi yon zanjirlari bo'lgan siklopentan va siklogeksan hamda ularning hosilalari tipidagi monosiklik naftenlar va di-, tri hamda polisiklik polimetilenli uglevodorodlar, (shujumladan, yon zanjiri bo‘lganlari ham) aromatik uglevodorodlar, benzol va ulaming gomologlari, naftalin, antrasen va uning gomologlari, naftearomatik gibrid uglevodorodlar va ulaming hosilalari. Neft tarkibida u yoki bu sinf moddalaming ko‘pligiga qarab olti tipga bo‘linadi: metanli (yoki parafinli), metanonaftenli, naftenli, metalonaftenoaromatik, neftanoaromatik va aromatik.
Neftning yoshi aromatikdan metanli uglevodorodlarga o‘tgan sayin o‘sib boradi. Texnologik klassifikatsiyaga binoan neft 0,5 % gacha oltingugurt saqlovchi, oltingugurtli, 0,51 % dan 2% gacha oltingugurt saqlovchi oltingugurtli, 2% dan ortiq oltingugurt saqlovchi — ko‘p oltingugurtli, 1,5% gacha parafin saqlovchi kamparafmli 1,51 dan 6% gacha parafin saqlovchi-parafmli, 6% dan ko'proq parafin saqlovchi ko‘p parafinli neftlarga bo‘linadi.
Neftni qayta ishlashdan olinadigan mahsulotlar. Hozirgi davrda organik sintezning etilen, propilen, butilen, atsetilen, divinil, izopren, benzol va uning gomologlari, naftalin va boshqa bir qancha muhim mahsulotlarini ishlab chiqarish neft kimyosi xomashyosiga asoslangan. Ular esa o‘z navbatida plastmassalar, tolalar, kauchuklar. Yuvish vositalari, bo‘yoqlar va boshqa yuzlab ishlab chiqarish uchun xomashyo hisoblanadi.
Neftning parafinli komponentlari mikrobiologik sintez uchun (oqsil-vitaminli konsentratlar ishlab chiqarishda) dastlabki xomashyo hisoblanadi. Kelgusida neftning ahamiyati neft kimyosi xomashyosi sifatida yanada ortib boradi. Neftni kompleks qayta ishlash, neft kimyosi sanoatining o‘ziga xos xarakterli xususiyatidir. Neft yoqilg'ilari foydalanish uslubiga qarab qozon va motor yoqilg‘isiga bo‘linadi. Motor yoqilg‘isi ichki yonar dvigatellarining tipiga qarab: karbyurator (benzin, kerosin), dizel va reaktiv yoqilg‘ilarga bo‘linadi.
Benzin, yoqilg'i havo aralashmasini elektr uchquni bilan alanga oldiradigan porshen karbyuratorli dvigatellar uchun yoqilg‘i sifatida ishlatiladi (porshenli samolyotlar, avtomobillar, mototsikllar va boshqa mexanizmlar). Benzin ma’lum fraksion tarkibga, dvigatelda to‘liq bug‘lanish, tez alangalanish xossasiga ega bo'lgan to'yingan bug‘ bosimiga, detanatsiya va kimyoviy chidamlilikka ega bo‘lishi apparatlami korroziyaga uchratmasligi lozim. Masalan, B-100 markali aviatsiya benzini 40— 180°C da 97,5 % haydaladi. 10 % 75°C da qaynaydi. — 60°C da muzlaydi, 46200 kJ/kg issiqlik beradi.
>"Benzinning detanatsiyaga chidamligi, bu uning muhim tavsifidir. U yoqilg‘ini tashkil etgan komponentlaming termik barqarorligiga bog‘liq bo'ladi. Korbyuratorli dvigatelning issiq silindriga benzin bug‘i bilan havo aralashmasi keladi, porshen ulami siqadi, juda qattiq siqilgach, svecha uchquni bilan alangalanib yonadi. Hosil bo‘lgan gazlar porshenni harakatga keltiradi. Dvigatel ishining mahsuldorligi silindrda gazlar aralashmasining siqilish darajasiga bog'liq bo'lib, yoqilg'i bir me’yorda yonganda va alanganing tarqalish tezligi 10-20 m/s bo‘lganda eng yuqori bo‘ladi.
Ammo ba’zan yoqilg‘i havo aralashmasi ma’lum darajagacha siqilgach, yonish tezligi 2000 m/s gacha keskin oshadi, portlash (detonatsiyalanish) tezligi yaqinlashadi. Natijada silindrda qattiq urilish bo'lib, uni qizib ketishiga, tez ishdan chiqishiga, dvigatel kuchining pasayib ketishiga, yoqilg‘ining ortiqcha sarflanishiga olib keladi. ^"Detonatsiyaning sababi uglevodorodlaming termik parchalanib o‘ta beqaror peroksidlar hosil qilishidir. Qaysiki, ular siqilishga chidamsiz bo'lib, zanjirli reaksiyani kuchaytirib yuboradi. Yuqori molekular massaga va normal tuzilishga ega bo'lgan to'yingan uglevodorodlar detonatsiyaga moyil bo'ladi, aksincha izotuzilishga (tarmoqlangan) ega bo‘lgan uglevodorodlar detonatsiyaga chidamli bo‘ladi. Shuning uchun ham benzinlaming antidetanatsion xossasiga baho berish uchun oktan soni (shkalasi) qabul qilingan. H - gep- tanning detonatsiyaga chidamligi shartli ravishda «0» deb, izoaktanniki (2,2,4 - trimetilpentan) esa 100 deb qabul qilingan.
Oktan soni deb benzinning detonatsiyaga chidamligining o‘lchov birligiga aytiladi. U son jihatdan izoaktanning N-geptan bilan aralashmasidagi foiz miqdoriga tengdir. U standart bir silindrli dvigatellarda yoki o‘sha yoqilg'iga mo‘ljallangan eksperimental dvigatellarda sinash yo‘li bilan aniqlanadi.
Uglevodorodlaming oktan soni ularning molekular massasi va tuzilishiga bog‘liq bo‘ladi. Normal tuzilishga ega bo'lgan alkonlarda molekular massasining ortib borishi bilan oktan soni ham o‘zgarib boradi: etan-125, propan-120, butan-93, pentan-64, geksan-26, geptan-0, oktan- (-20). Oktan sonining molekular massaga bog'liq bo'lishi to'yinmagan, siklik va aromatik uglevodorodlarga ham xosdir. Uglevodorod zanjirining tarmoqlanish darajasining ortishi bilan oktan soni ham ortadi: geptan — 0,2,2 - dimetil pentan — 89; 2,

2. 
   3 — trimetilbutan — 104; oktan soni tuyingan uglevodorodlardan to‘yinmaganga o‘tganda ham ortadi. Masalan, uglerod soni bir xil bo‘lib, to‘yingandan to‘yinmaganga o‘tganda ham ortadi. Masalan, uglerod soni bir xil bo‘lib, to‘yingandan to‘yinmaganga va undan ham halqaligiga, halqalidan aromatikka o‘tgan sayin ortib boradi: geksan -26, geksen -1- 63, siklogeksan — 77, benzol — 106.