Translated from Russian to Uzbek

1.3 Yosh voleybolchilarni tayyorlashda psixofizik rivojlanishning ahamiyati

Zamonaviy voleybol sportchilar tanasiga yuqori talablar qo'yadi. Psixofizik rivojlanish darajasi yuqori sport natijalariga erishishda muhim omil hisoblanadi. Har bir yosh uchun jismoniy rivojlanish ko'rsatkichlari, bir tomondan, o'quv jarayonini dasturlashda yordam beradi (yosh aspekti bo'yicha o'quv guruhlarini tanlash va ishga olish va boshqalar), boshqa tomondan, ular samarali nazorat qilish va ma'lumot olish uchun zarurdir. Buning yordamida jarayonni har bir daqiqada ko'p yillik tayyorgarlikni samarali baholash mumkin. Shunday qilib, har bir yosh bosqichida voleybol o'ynaydigan bolalarning aqliy va jismoniy rivojlanishining xususiyatlarini hisobga olish muhimdir. Agar biz o'smirlar haqida gapiradigan bo'lsak, unda bu muammo ayniqsa dolzarb bo'lib qoladi, chunki Bu yoshda bolalarning nafaqat jismoniy, balki aqliy rivojlanishida ham keskin o'zgarishlar ro'y beradi, bu, albatta, bolaning har qanday faoliyatiga, shu jumladan sportga ham ta'sir qiladi. O'smir rivojlanishidagi biologik omil muammosi shundan iboratki, aynan shu yoshda bolaning tanasida biologik etuklik yo'lida tub o'zgarishlar ro'y beradi va balog'atga etish jarayoni boshlanadi [39].

O'smirlik boshlanishining biologik belgilari bo'yning sezilarli o'sishi, suyaklar va mushaklarning ko'payishi hisoblanadi. Mushak massasi va mushak kuchining o'sishi balog'at yoshi oxirida eng tez sodir bo'ladi. Mushaklar kuchini oshirish o'smirlarning jismoniy imkoniyatlarini kengaytiradi. Biroq, o'smirning mushaklari kattalarnikiga qaraganda tezroq charchaydi va hali uzoq davom etadigan stressga qodir emas, bu sport va jismoniy mehnat bilan shug'ullanishda e'tiborga olinishi kerak. Dvigatel apparatini qayta qurish harakatlardagi uyg'unlikning yo'qolishi bilan birga keladi va o'z tanasini nazorat qila olmaslik paydo bo'ladi (harakatlarning ko'pligi, etarli darajada muvofiqlashtirish, umumiy noqulaylik). Bu noxush tajriba va noaniqlikni keltirib chiqarishi mumkin. Shu bilan birga, 6-8 yoshdan 13-14 yoshgacha bo'lgan yosh ko'plab motorli fazilatlarning maqbul rivojlanishi, uning bir qator ko'rsatkichlari (harakat tezligi va chastotasi, sakrash) jadal o'sishi bilan vosita funktsiyasining faol yaxshilanishi davridir. uzunligi va boshqalar). Qo'llar va oyoqlar kattalar o'lchamiga etadi, keyin qo'llar va oyoqlarning uzunligi ortadi. Oyoq-qo'llarining o'sishi tananing kengligi bo'yicha o'sib boradi; elkalari oxirgi marta to'liq rivojlangan. O'smirlik davrida bolalar inson tanasining turli xil turlari va uning turli xil ideallari mavjudligini tushuna boshlaydilar va ular o'zlarining tana turi, uning nisbati va epchilligi haqida aniq tasavvurga ega bo'ladilar [35].
O'smirlik davrining boshida sodir bo'ladigan o'ziga xos rivojlanish siljishlari o'smirlarda kattalar va do'stlar bilan munosabatlarga bo'lgan yangi ehtiyojlar, intilishlar, tajribalar va talablarning tub o'xshashligini belgilaydi. Bu tengdoshlar bilan chuqur munosabatlarni rivojlantirishga yordam beradi. O'smirlar kattalarga qaraganda tushunarli va tengdoshlariga yaqinroq bo'lgan qadriyatlarni rivojlantiradilar. Ikkinchisi bilan muloqot endi tengdoshlar bilan muloqotni to'liq almashtira olmaydi. Aynan o'smirlik davrida turli darajadagi yaqinlik munosabatlarining shakllanishi sodir bo'ladi, ular o'smirlar tomonidan aniq ajralib turadi: shunchaki o'rtoqlar, yaqin o'rtoqlar, shaxsiy do'stlar bo'lishi mumkin. Do'stlar bilan muloqot o'smir uchun juda qimmatli bo'lib qoladi [8].
Bolaning o'smirlik davriga kirishi o'z-o'zini anglashni rivojlantirishning sifat jihatidan o'zgarishi bilan ajralib turadi. O'smir o'zini barcha kattalar singari hurmat qilish, mustaqillik va ishonchga ega bo'lgan shaxs sifatida tan oladi. U kattalar dunyosidan ongning yangi mazmunini tashkil etuvchi va boshqa shaxs va o'zinikining xatti-harakatlariga qo'yiladigan talablarga, baholash va o'zini o'zi qadrlash mezonlariga aylanadigan turli qadriyatlar, me'yorlar va xulq-atvor usullarini intensiv ravishda o'zlashtiradi. O'z xususiyatlarini, o'ziga bo'lgan qiziqishini va o'zi haqidagi fikrlarini bilish ehtiyojining paydo bo'lishi o'smir bolalarga xos xususiyatdir. O'smirning o'zi haqida o'ylashiga eng muhim turtki - bu uning tengdoshlari orasida hurmatli mavqega ega bo'lish zarurati va yaqin o'rtoqlar va do'st topish istagi. Ko'pincha u o'rtoqlaridan biri bilan munosabatlar haqida, jozibali tengdoshning xususiyatlari haqida o'ylash jarayonida o'zi haqida o'ylashni boshlaydi.
Fiziologik o'zgarishlar bilan bir qatorda bolaning aqliy faoliyatida ham o'zgarishlar mavjud. Insonning aqliy faoliyatining dinamik xususiyatlari bo'yicha xususiyatlaridan biri, ya'ni. temp, tezlik, ritm, psixik jarayonlar va holatlar faolligi intensivligi, emotsionallik darajasi - temperament. Temperament xususiyatlarining quyidagi belgilarini ajratib ko'rsatish mumkin: asab tizimining xususiyatlari, psixologik belgilar, hissiy sohaning doimiy individual xususiyatlari bo'yicha konditsionerlik:
- kuch, his-tuyg'ularning tezligi, hissiy qo'zg'aluvchanlik;
- his-tuyg'ulardagi o'zgarishlarning barqarorligi yoki o'zgaruvchanligi, silliqligi yoki keskinligi; aqliy jarayonlar dinamikasini va umuman aqliy faoliyatni tartibga solish (javob tezligi, tempi). Temperament inson va bolaning turli faoliyatida ham katta rol o'ynaydi [44].