Transport logistikasi

4.2. Xaridlar logistikasining mohiyati, vazifalari va funksiyalari. 
Korxonada xizmatni sotib olish 
Har qanday tashkilotning faoliyati uni boshqa korxonalar 
(tashkilotlar) tomonidan ta‘minlanadigan xom ashyo, materiallar, 
mahsulotlar va xizmatlarning mavjudligiga bogʻliq. Hatto eng kichik 
kompaniya ham oʻz vazifalarini bajarish uchun xona, issiqlik, elektr 
energiyasi, aloqa va ofis uskunalari, mebel va boshqa narsalarga muhtoj. 
Xaridlar logistikasi kompaniyaning oʻz majburiyatlarini oʻz vaqtida 
bajaradigan ishonchli yetkazib beruvchilardan xom ashyo, materiallar, 
mahsulotlar va xizmatlarni kerakli vaqtda, kerakli joyda, yaxshi xizmat 
va qulay narxlarda olishini ta‘minlashga qaratilgan. 
Yevropa logistika assotsiatsiyasi quyidagi ta‘rifni beradi: ―
Ta’minot 
logistika - bu ta'minot manbalari tashkil etiladigan va ishlab 
chiqiladigan, kotirovkalar tayyorlanadigan, narxlar va shartlar 
belgilanadigan, sotib olish uchun buyurtmalar beriladigan va tegishli 
etkazib berish ta’minlanadigan funksional faoliyatdir
”
. 
Operatsiyalarni boshqarish assotsiatsiyasi esa ushbu ta‘rifni beradi. 
“
Xaridlar logistikasi - bu rejalashtirish, sotib olish, zaxiralarni 
boshqarish, tashish, qabul qilish, kirishni tekshirish va chiqindilarni 
boshqarish kabi biznes funksiyalaridir
”. 
Xaridlar logistika quyidagi tadbirlarni nazarda tutadi: 
- moddiy resurslarni yetkazib berishni rejalashtirish; 
- xaridlar; 
- yetkazib berish; 
- yetkazib beruvchilarni boshqarish; 
- qabul qilish va sifat nazorati; 

---

56 
- saqlash, ishlab chiqarish uchun chiqarish; 
- talab qilinmagan yoki sifatsiz qoldiqlarni yoʻq qilish; 
- ishlab chiqarish chiqindilaridan foydalanish; 
- xizmat koʻrsatish sifati, mahsuldorlik va xarajatlar boʻyicha 
moddiy-texnika ta‘minoti faoliyati natijalarini baholash. 
Ishlab chiqarish va noishlab chiqarish boʻlimlari oʻrtasida aniq 
oʻzaro aloqani ta‘minlash, ularning kuchlarini korxonaning yakuniy 
natijalariga yoʻnaltirish uchun boshqaruv apparati yaratiladi. Korxonani 
boshqarish apparatida ma‘lum funksiyalarni bajarishga ixtisoslashgan 
alohida boʻlinmalar mavjud. 
Ma‘muriy apparatning barcha boʻlinmalarini oltita guruhga boʻlish 
mumkin: texnik, iqtisodiy, tijorat, yordamchi, ma‘muriy va ishlab 
chiqarishdan tashqari boʻlinmalar. 
Texnik xizmatlarning
faoliyati korxonaning texnik darajasini 
koʻtarishga, yangi mahsulotlarni ishlab chiqarishga va ishlab 
chiqarilayotgan mahsulotlar turlarini, ishlab chiqarish texnologiyalarini 
takomillashtirishga qaratilgan. 
Iqtisodiy 
xizmatlarga 
korxonaning 
ishlab 
chiqarish-xoʻjalik 
faoliyatini bashorat qilish, rejalashtirish, tartibga solish, hisobga olish, 
nazorat qilish va tahlil qilish kiradi. 
Yordamchi xizmatlar
jihozlarga texnik xizmat koʻrsatish, uni 
ta‘mirlash, binolar va inshootlarni qurish va ta‘mirlash bilan 
shugʻullanadi. 
Kadrlar bilan ishlash 
ma’muriy boʻlinmalarga
yuklatilgan. 
Ishlab chiqarishdan tashqari boʻlinmalar
faoliyati boshqaruv 
apparati tegishli xizmatlari tomonidan boshqariladi. 
Tijorat xizmatlarining faoliyati biz uchun eng katta qiziqish 
uygʻotadi. Ularning orasida hal qiluvchi oʻrinni marketing boʻlimi 
egallaydi, u marketing konsepsiyasini qabul qilgan korxonalarda 
korxonaning barcha boʻlinmalari orasida etakchi oʻrinni egallaydi. 
Marketing boʻlimi oʻz ishini bozor talablariga boʻysundirishga intilib, 
nafaqat tijorat boʻlimlari, balki boshqalarning ham faoliyatini 
muvofiqlashtiradi. Marketing boʻlimi bilan yaqin aloqada kompaniya 
mahsulotlarini sotadigan savdo boʻlimi mavjud. Ammo mahsulotni 

---

57 
sotish, ishlab chiqarish va sotish boʻyicha rejalar, ushbu rejalarni amalga 
oshirish uchun zarur boʻlgan moddiy resurslar bilan ta‘minlangan 
taqdirdagina, muvaffaqiyatli amalga oshirilishi mumkin. 
Bundan tashqari, bir qator hollarda, moddiy-texnika ta'minoti omili 
birinchi oʻringa chiqadi. Masalan, mebel ishlab chiqarishda yuqori sifatli 
materiallar mahsulot sotilishiga katta ta‘sir koʻrsatadi. Shuning uchun 
marketing boʻlimlari, hatto bozorni oʻrganish va yangi turdagi 
mahsulotlarni ishlab chiqarish bosqichida ham ushbu mahsulotlarni 
ishlab chiqarishni moddiy-texnik ta‘minlash masalalariga katta eʻtibor 
berishadi. Shunday qilib, moddiy-texnika ta‘minoti xizmatiga korxona 
faoliyatida muhim oʻrin beriladi. 
Moddiy-texnik 
ta‘minot funksiyasi har qanday korxona 
faoliyatining ajralmas qismidir. U eng koʻp ishlab chiqarish 
korxonalarida ishlab chiqilgan, chunki ishlab chiqarish jarayoni koʻplab 
moddiy resurslarni katta hajmlarda iste'mol qilishni oʻz ichiga oladi. 
Ammo noishlab chiqarish korxonalari (fan, ta‘lim, madaniyat va 
boshqalar) ham ma‘lum moddiy resurslarni iste‘mol qiladilar. Shu 
munosabat bilan deyarli har bir korxonada moddiy-texnika ta‘minoti 
xizmati mavjud, ba‘zan uni xarid qilish xizmati deyiladi.