FƏSİL 9. QEYRİ-NYUTON MAYELƏRİN MƏSAMƏLİ MÜHİTDƏ SÜZÜLMƏİ 9.1. Qeyri-Nyuton mayelərin əsas reoloji parametləri və onların təyin edilmə üsulları Nyuton mayeləri üçün surət qradienti ( ilə toxunan gərginlik ( arasında xətti asılılıq aşağıdakı kimi ifadə olnur:
(9.1)
Burada -maye hissəciyinin koordinatı ilə təyin edilən nöqtəsinin sürəti; µ-mayenin özlülüyldür.
Toxunan gərginlik ilə sürət qradienti arasındakı (9.1) şərtini ödəməyən mayeyə qeyri-Nyuton və ya anomal maye deyilir. Belə mayelər üçün bu asılılıq qeyri-xətti olur.
Şək.9. Nyuton və qeyri-Nyuton mayelər üçün asılılıq.
Sürət qradientinin artması ilə mayenin özlülüyü azalırsa, belə qeyri-Nyuton mayesi pzevdoplastik maye ( şək.9.1-də 1 və 2 əyriləri)adlanır. Əksinə,sürət qradienti artdıqca mayenin özlülüyü də artarsa, belə qeyri-Nyuton maye dilatant maye (4 əyrisi) adlanır. Mayenin özlülüyü sürət qradientindən asılı olmadıqda isə maye (3 əyrisi) Nyuton mayesi sayılır.
Psevdoplastik qrupa daxil olan qeyri-Nyuton mayesinin hərəkətini öyrənmək üçün sadə reoloji modellərdən geniş istifadə olunur:
özlü-plastik maye modeli (Binqam-Şvedov)
(9.2)
üstlü funksiya ilə ifadə olunan model
(9.3)
ümumiləşdirilmiş Kessan modeli
(9.4)
Burada: -başlanğıc sürüşmə gərginliyi; µ-struktur özlülük; konsistensiya göstəricisi; -mayenin qeyri-Nyuton təbiətinin göstəricisi ( müsbət ədədlər olub,reoloji əyrinin və koordinatlarında xəttiləşdirmək şərtindən seçilir.
Dilatant mayelərin hərəkətini öyrənmək üçün (9.3) ifadəsindən istifadə edilir.Bu halda olur.
(9.2) ÷ (9.4) asılılıqlarına daxil olan sabit kəmiyyətlə , µ , reoloji parametrlər adlanır. Bu reoloji parametrləri tapmaq üçün kapillyar və rotasion viskozimetrlərdən istifadə olunur.Tədqiqat nəticəsində reoloji əyri qurulur və yuxarıda adı çəkilən modellərdən birinə uyğun olaraq reoloji parametrlər təyin edilir.
