Tteeaacchhiinngg anguage and literature scientific-methodological journal of the ministry

ellik, to‘rt, besh, bir 
sanoq sonlar ham 
[avi:z//avuz]
(“og‘iz”) hisob so‘zi bilan birikib, 
o‘z ma’nosidan anglashilgan miqdoriy ko‘rsatgichdan tamomila boshqa ma’noni ifodalashga xizmat qiladi. Shu 
kabi
 
aračči:gӓ ālti: tajāγ 
singari maqollarni ham son turkumida kelgan so‘zlarning obraz hosil qilish imkoniyati 
kuzatilgan BBlar sifatida olsak bo‘ladi. 
Olmoshlarning ham maqollarda qo‘llanish imkoniyati cheklangan bo‘lib, maqolning sintaktik strukturasida o‘zga 
grammatik kategoriyaga xoslanishi kuzatiladi. Jumladan, 
“sen”
kishilik olmoshi maqollarning xulosaviy mazmuni 
umumga qaratilgani uchun ko‘plik mazmuniga ega bo‘ladi. 
“Har”
so‘zi bilan kelgan belgilash olmoshi ham maqol, 
matal, topishmoq kabi BBlar tarkibida qo‘llaniladi. Aksincha, olmoshlar orasida maqollardagi ishtirokiga nisbatan 
o‘zlik olmoshining hissasi yuqori hisoblanadi. Mazkur olmoshning grammatik tabiatida kishilik olmoshi bilan 
ma’nodoshlik xususiyati mavjud, biroq maqollar tarkibida kelgan o‘zlik va kishilik olmoshlari kamdan-kam hollarda 
– barqaror birikmalar tarkibidagi so‘zlar formal jihatdan o‘zgarib kelganida va qo‘shimchalar qabul qilganidagiga 
o‘zaro almashinib kelishi mumkin.
BBlar tarkibidagi fe’l turkumidagi so‘zlar ham 
(sifatdosh, harakat nomi, mayllar va zamon kategoriyalari, 
bo‘lishsizlik formasi
ko‘rsatkichlari bilan
) 
qo‘llanish faolligiga ko‘ra ot so‘z turkumidan keyingi o‘rinda turadi. Zotan, 
fe’l barqaror qurilmaning predikativ markazini shakllantirishda faol ishtirok etuvchi turkum sifatida, maqol tarkibidan 
tushib qolgan egani tiklashga imkon ochuvchi bo‘lakdir. 
Yordamchi so‘zlarning barqaror birikmalar tarkibidagi ishtiroki deyarli kuzatilmaydi. Daliliy-tahliliy materiallarimiz 
orasida 
ammo, lekin, biroq 
zidlov bog‘lovchilari qatnashgan maqollar uchramadi. Bizningcha, bu toifa 
bog‘lovchilarning maqollar tarkibida uchramasligi o‘zbek xalq maqollari uchun ham umumiy qonuniyat bo‘lsa kerak. 

---

70
e-mail: [e-mail]
2023-yil 7-son
Tadqiqot
Ma’lumki, egalik, kelishik va shaxs-son qo‘shimchalari, yordamchi so‘zlar gap, birikma tarkibidagi mustaqil 
so‘zning ikkinchi bir mustaqil bo‘lakka sintaktik munosabatini, shunga ko‘ra aloqasini yuzaga keltiradi. Biroq bundan 
farqli, son kategoriyasiga mansub –
lar 
formanti ham gap bo‘laklari orasidagi sintaktik aloqani yuzaga keltirish 
mumkin. Bu borada X.Alimurodovning ko‘plik grammatik kategoriyasini ifoda etuvchi