Тупроқшунослик асослари

Murakkab o’g’itlar, Tarkibida ikki yoki uchta oziq, elementi tutgan murakkab o’g’itlar farqlanadi.
Ammofos — NH₄H₂PO,. Fosfat kislota tarkibidagi bitta vodorod uрНini NH~₄ olishidan hosil bo’ladi, tarkibidagi ionlar (ammoniy va fosfat) o’simliklar tomonidan barcha tuproq, tiplarida oson o’zlashtirila-di. Ballastsiz o’g’it, tarkibida 11—12 % azot va 46— 60 % fosfor mavjud.
Olinishi juda sodaa:
Fosfat kislotani ammi­ak bilan to’yintirish asosida olinadi


NH₄H₇PO₂NH₃+H₃PO₄=(NH₄)₃HPO₄


Diammofos eng yuqori kontsentratsiyali murakkab o’g’itlardan biri bo’lib, tarkibida I8 % dan ortiq azot va 50% atrofida fosfor tutadi. (N;Р₂O₄—1:2,5),
Ammofos va diammofos tarkibidagi N:P₂O₅ nisbatning 1:2.5—4 ga teng bo’lishi ularni nihollarni qo’shimcha oziqlantirish paytida qo’llash imkonini cheklaydi, lekin urug’larni ekish, ko’chat o’tqazish va kuzgi shudgor kiritish yaxshi samara beradi.
Polifosfatlar (N_pt2 Р_pO,_p+|) — tarkibida ko’p sonli PO₄ guruh tutgan chizikli polimerlardir. Ular hozirgi kunda ishlab chiqarilayotgan o’g’itlardan tarkibidagi fosfat komponentning tuzilishi bilan farqlanadi. Polifosfat atomi zanjiri va halkasining shakllanishi uchun xizmat qiladigan R—O—R bog’ning makroenergetikaviy tabiati o’simliklarda kechadigan fizikaviy — biologik jarayonlarga ta’sir ko’rsatadi.
Polifosfatlarning gidrolizlanish quyidagi tartibda sodir bo’ladi:
2НРO₃+N₂O=Н₄р₂O₇ ; Н₄Р₂O_;+N₂O=2Н₃РO₄ va h. q
Harorat 7—12 daraja bo’lganda gidroliz sekin kechadi, 12—15 darajada kuchayadi, eng ma’kul harorat 30—35°S dir.
Istiqbolli murakkab o’g’itlar jumlasiga ammoniy polifosfatni (15 % azot, 60 % Р₂O, tutadi) kiritish mumkin. Bu o’g’it O’rta Osiyoning serkarbonat tuproqlarida qo’llanilganda yuqori iqtisodiy samara beradi.
mujassam bo’ladi va u sulfatli nitrofoska deb yuritiladi.
YUqoridagi jarayonda pulpa (kaltsiyli selitra­ning kaltsiy fosfatlar bilan aralashmasi) ga ammiak va fosfat kislota qo’shilsa, kaltsiy nitrat kaltsiyning bir va ikki almashgan fosfatlariga, ammiakli selitra hamda ammofosga aylanadi.
3H₂O+2Ca(NO)₂+4H₃PO₄+5NH₃==4NH₄NO₃+CaHPO₄- 2H₂O+Ca(H₂PO₄)₂H₂O+NH₄H₂PO₄
Qo’shimcha ravishda KCI kiritilganda yuqoridagi moddalar tarkibiga NH₄CI va KNO₃ qo’shiladi. Bu o’g’it— nitrofoskadir. Nitrofosfatlarning donalari 3— 4 mm kattalikda bo’ladi va ularning quyidagi turlari ish­lab chiqariladi
Nitroammofos — monoammoniy fosfat asosida olinadigan murakkab aralash o’g’it. Tarkibiga kaliy kiritilsa, nitroammofoska deyiladi.
Aytilganlardan tashqari karboammofoska (20% azot, 20 % fosfor, 20% kaliy), mochevina fosfat CO(NH₂)₂* (NH₄)₂HPO₄ (27 % azot, 27 % Rr₅) va fosfamid deb nomlanadigan o’g’itlar ishlab chiqariladi.