Тупроқшунослик асослари

10. 2.Tayga o’rmon zonasi tuproqlari
Tayga o’rmon zonasi MDHning boreal (mo’’tadil sovuq) mintaqasining katta qismini egallaydi.Bu zona shimoldan tundra, janubda o’rmon-dasht zonasi bilan chegaralanadi.Zona-maydoni 1150 mln ga yaqin bo’lib, (o’rmon qo’ng’ir tuproqlari bilan birga) 52% ni tashkil etadi. 64% maydoni tekisliklarga va 36% tog’li o’lkalarga to’gri keladi. Tabiiy xo’jalik xususiyatlariga ko’ra tayga-o’rmon zonasining SHimoliy rayonlari (o’rmon sur tusli tuproqlari) bilan birlashtiriladi va bu zona noqoratuproq "zonasi deb ataladi, Iqlimi mo’’tadil sovuq va yetarli darajada namlangan bo’lib, g’arbiy qismi nisbatan yumshoq iqlimli, sharqqa borgan sayin qurg’oqlashib (kontinental) boradi.
20-jadval.
CHimli podzol tuproqlardagi almashinuvchi kationlar tarkibi

21-jadval.

CHimli podzol tuproqlardagi chirindi tarkibi

Botqoq tuproqlar ayniqsa o’rmon-o’tloq va tundra zonasida ko’p tarqalgan. Tundra, o’rmon-tundra tayga-o’rmon va o’rmon-o’tloq zonalardagi tuproqlarning seрНam bo’lishiga, birinchidan relef sharoitiga ko’ra yer osti suvlarning yuza joylashganligi, ikkinchidan, yog’inlarning yer betiga ko’p miqdorda to’planishi sabab bo’ladi. SHunday qilib chimli tuproq paydo bo’lish davrining yangi bosqichi boshlanadi. Bu esa botqoqlanishga olib boradi. Botqoqliklar va qatlamni e’tiborga olish botqoq tuproqlarning paydo bo’lishi yeрНing relefiga sizot suvining satxi va kimyoviy tarkibiga, yog’ingarchilik miqdoriga, o’simlik xillari ularning almashinishiga va bir qancha faktorlarga bog’liq. G’uj poyali g’allasimon o’tlar, qiyoq va moxlarning o’sishi sababi bu joyda ham quruqlikdagi botqoqlanish protsessining ayrim holatlari ketma-ket ro’y beradi va botqoq paydo bo’ladi.

32-rasm. Botqoq tuproqlarning kelib chiqishi.



33-rasm. Botqoq tuproqlar tasnifi.
22-jadval.
Botqoq tuproqlarning kimyoviy tarkibi