Тупроқшунослик асослари

avtomorf sug’oriladigan cho’l zonalarini bonitirovka qilishda gumusli qatlam qalinligi va gumus miqdori koyeffisenti qo’llaniladi.

cho’l zonalarini sug’oriladigan gidromorf tuproqlarini bonitirovkasida chirindi miqdorini, sho’rlanish darajasini shagal gorizontini yotish chuqurligiga yoki chirindi qavat quvvati koyeffisentiga qo’llash maqsadga muvofiqdir.

YUqorida regional bonitirovka koyeffisentlari keltirilgan edi. SHu bilan birgalikda har xil tuproq zonalarida tarqalgan tuproq xususiyatlariga bog’liq ravishda qo’shimcha koyeffisentlar skeletlanganligiga, gipslashganligiga, zichligiga jalb qilinishi mumkin bo’lib, ular respublika hududlarida keng tarЫqalgan va zonal va regional chegaralanishlar yo’qdir.
Tuproqlarni bonitirovkasidagi printsipial holat qo’yidagilardan iborat: shkala buyicha ballar va qo’llanilayotgan bonitirovka koyeffisentlari birgalikda baholanayotgan tuproqni hamma asosiy agronomik xususiyatlarini qamrab olishi lozimdir.
Tuproq bonitirovkasi ma’lumotlari bo’yicha g’o’za va boshqa qishloq xo’jaligi o’simliklarni hosildorligini aniqlash. Berilgan tuproqni hosildorlik darajasiga mos ravishda qaysidir qishloq xo’jaligi o’simligini hosildorligini aniqlash uchun uning bonitet balini hosil bahosidan 1 ball qiymatiga ko’paytirish kerak. Tuproq bonitetini hosildorlik narxini 1 balini respublikadagi qishloq xo’jaligi o’simligini o’rtacha maksimal xosilini 100 ballga bo’lish orqali hisoblanadi.
14-jadval
1 ballga to’g’ri keladigan hosil bahosi

Ball bonitetlari	Paxta	Don	Beda	Don uchun makkajo’xori	1 yillik o’tlar	Ildiz mevalar
10	4	6	20	7,5	30	90
20	8	12	40	15	60	180
30	12	18	60	22,5	90	270
40	16	24	80	30	120	360
50	20	30	100	37,5	150	450
60	24	36	120	45	180	540
70	28	42	140	52,5	210	630
80	32	48	160	60	240	720
90	36	54	180	67,5	270	810
100	40	60	200	75	300	900
1 ballning bahosi	0,4	0,6	2,0	0,75	3,0	9,0

U holda g’o’za hosili 70 balli tuproqda ko’yidagicha bo’ladi. 70x0,40=28 ts/ga bug’doy hosili 80 balli tuproqda 80x0,60 = 48 st/ga teng bo’ladi.

Er bilan shug’ullanuvchilarni har xil guruhlar brigada, fermer xo’jaligi va hakozolarni hosil rejasini aniqlash uchun, agarda ular har xil tuproq ayrimlarida xili ustida joylashgan bo’lsa u holda tuproq bonitetini o’rtacha balli quyidagicha hisoblanadi:
B_o’rt (Tup.o’rt.bonit) =

B₁, B₁, B₁, B_n-- ishlab chiqaruvchi bo’linmalar tarkibiga kiruvchi tuproq xili boniteti ballari

B_urt - tuproq o’rtacha boniteti
P₁, P₂, P+….... P_n-tuproq ayirmasiga tegishli bo’lgan maydon
Keyin tuproq bonitetini o’rtacha balini hosildorlik bahosini 1 balga ko’paytiriladi va shu yo’l bilan hosil rejasi (yoki tuproqni unumdorlik ko’rsatkichiga mos xosil) aniqlanadi.

Tuproq bonitirovka xaritasida eksplikastiya bilan bir qatorda tuproqni unumdorligi buyicha tasnifi jadvali keltirilgan bo’lishi kerak.

O’zbekiston Respublikasi Soliq boshqarmasi tomonidan qabul qilingan qonun bo’yicha, tuproqlar unumdorliki darajasi 10 ta sinfga gruppalashgan bo’lishi zarur.(14-jadval) Bu kartada tuproqni xili emas, balki uning unumdorlik sinfi qo’yidagi ranglarda bo’yaladi.
X sinf- to’q yashil
IX sinf- yashil
VIII sinf-to’q sariq
VII sinf – sariq
VI sinf - qizg’ish
V sinf –sarg’ish
IV sinf to’q pushti
III sinf-pushti
II sinf to’q kulrang
I sinf kulrang
(Rang shkalasi bo’yicha boshqa takliflar ham bo’lishi mumkin)
15-jadval