Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik

Ozod inersion zatvorning ko‘rinishi: 
1
–
zatvor, 2
–
stvol, 3
–
boyok, 4
–
qaytaruvchi prujina, 5
–
gilza, 6
–o
‘q, 
 7
–
chiqarib tashlagich ilmog‘i, 8
–
qaytargich, 9
–
chiqish tuynugi.
1) og‘ir kojux–zatvor. Bu holda zatvor va kojux yaxlit og‘ir bir 
qismni tashkil etadi. Bu tipdagi yopish mexanizmi ozod zatvorning 
orqaga tepishi mavjud qurollarda ko‘p ishlatiladi (masalan, 
«Makarov» to‘pponchasida); 2) og‘ir zatvor qurolning hech qanday 
qismi bilan birlashmagan va stvol kanalini prujina yordamida 
mustaqil yopadi (masalan, 6,35 
mm 
kalibrli Slement to‘pponchasida); 
3) zatvor va kojux alohida qismlar bo‘lib, o‘zaro qandaydir boshqa 
qism (ilmoq, gayka va hokazo) yordamida birlashgan (masalan, 
Stock, Sauer to‘pponchalarida). 
Harakatlanuvchi yopish ilmog‘i (tik yoki yotiq tekislikda 
aylanadi). 
O‘q otilishi vaqtida zatvorning stvol bilan birlashishi, 
qurolning mos tuynuklariga kirib qoluvchi harakatlanadigan yopuvchi 
ilmoq yordamida amalga oshiriladi (9–rasm). Stvol kanalining 
ochilishi bu ilmoqni qurol tuynuklari ichiga to‘liq kirib ketishi 
natijasida bajariladi (masalan, 1908-yilgi namunali Mauser, 1938-yil 
namunali Walther to‘pponchalarida). 

---

 61 
10–rasm. 
Vertikal tekislikda harakatlanuvchi yopish 
 ilmog‘ining ko‘rinishi:
 
A
–
stvolni kojux–zatvor bilan oldingi holatda birikishi, B
–
stvolning pastga 
harakati va uning qisqa yurishining tugallanishi, V
–
kojux–zatvorning 
gilza tubini qaytargichga urilgunicha harakati va chiqish tuynugining 
ochilishi: 1
–
stvol, 2
–
kojux–zatvor, 3
–
boyok, 
 4
–
qaytaruvchi prujina, 5
–
halqa, 6
–
qaytargich, 7
–
kojux–zatvorning 
chiqish tuynugi, 8
–
patron, 9
–
gilza, 10
–
o‘q.
Sharnir–richagli birikmalar. 
Sharnir–richagli birikmalar o‘z 
tuzilishiga ko‘ra krivoship–shatunli mexanizmdan iborat (10-rasm). 
Stvol kanalining yopilishi «qo‘zg‘almas nuqta» holatida va zatvorning 
stvoldan ajralib ketishiga yo‘l qo‘ymaydigan holatda joylashgan 
krivoshipli mexanizm yordamida amalga oshiriladi. Stvol kanalining 
ochilishi («qo‘zg‘almas nuqta» holatidan chiqarish) bir to‘g‘ri chiziqda 
yotuvchi richaglar holatini sharnirda, to‘pponcha asosining orqa 
qirralarida o‘zgartirish bilan amalga oshiriladi (Borchardt–luger 
«Parabellum» to‘pponchasi). 
Stvollarning o‘zi o‘qi atrofida aylanishi. 
Stvol kanalining ochilishi 
va yopilishi stvolning o‘z o‘qi atrofida mos tuynuklar bilan qo‘shilib 
harakatlanuvchi jangovar qirralar yordamida aylanishi bilan amalga 
oshiriladi. Stvolning jangovar qirralari kojux–zatvor bilan birikishga 
kiradi yoki chiqadi, zatvor esa stvol bilan birikadi yoki ajraladi (1912-yil 

---

 62 
namunali 9 
mm 
kalibrli Steyr, 1924-yil namunali 9 
mm 
kalibrli Ceska 
Zbrojovka rusumli to‘pponchalari va hokazo). 
11–rasm.