Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Silliq stvolli ov miltiqlarining patronlari
turli hayvonlarini ov qilishga mo‘ljallangan o‘qlar bilan ta’minlanadi. Shakliga ko‘ra bu o‘qlar soqqasimon yoki silindrsimon bo‘ladi. Yirik hayvonlarni ov qilish uchun mo‘ljallangan patronlar ham shunday o‘qlar bilan ta’minlanadi. Bunday patron diametri stvol kalibriga mos yoki undan 0,1 mm ga kichik bo‘lgan bir dona o‘q bilan yasaladi, o‘qning og‘irligi 10 dan 35 ggacha bo‘ladi va qo‘rg‘oshindan quyiladi. Soqqasimon o‘qlar silliq yoki uchta perpendikular kesishuvchi belbog‘li bo‘ladi («Sputnik»). Silindrsimon o‘qlar esa tuzilishiga qarab, kamon o‘qiga o‘xshash – turbinali va yassi yoki yarim sferik uchli kamon o‘qiga o‘xshash turbinali bo‘lishi mumkin. Kamon o‘qiga va yassi yoki yarim sferik uchli kamon o‘qiga o‘xshash turbinali o‘qlarning bosh qismi qo‘rg‘oshindan va orqa qismi esa yog‘och hamda namatdan iborat bo‘ladi. O‘qlarning bosh qismida bo‘ylama yoki og‘ma yetakchi qovurg‘alar bo‘ladi. Og‘ma qovurg‘alar o‘qlarga kiruvchi – aylanma harakat berish uchun, bo‘ylama qovurg‘alar esa o‘qlarni stvol kanalidagi ishqalanishini kamaytirishga xizmat qiladi. Bu o‘qlarning zarar yetkazuvchi ta’sirini oshirish maqsadida, bosh qismida o‘qlar to‘siqqa urilib kirib ketganda qismlarga ajralib ketishi uchun maxsus egovlangan, arralangan ariqchalari va ba’zida qo‘rg‘oshin ponali chuqurchalari bo‘ladi. Kamon o‘qiga o‘xshash, Vitsleben o‘qi, yassi yoki yarim sferik uchli kamon o‘qiga o‘xshash turbinali o‘qlarga 12 va 16 qovurg‘ali Yakan (Jakan) va Brenneke o‘qlari misol bo‘ladi. Turbinali o‘qlarda barqarorlashtiruvchi bo‘lmaydi. Bu o‘qlar otilganda ulardagi mavjud vintsimon joylashgan qovurg‘alari va konussimon ariqchalari yordamida o‘z o‘qi atrofida aylanadi. Bunday o‘qlarga Shtendbaxning «Ideal» o‘qlari misol bo‘ladi. Sochma o‘q — qobiqsiz, soqqasimon shakldagi o‘q bo‘lib, ular bilan ov patronlari ta’minlanadi. Sochmalar yumshoq va toblangan turlarga ajraladi. Sochmalar diametriga bog‘liq ravishda shartli raqamlar bilan belgilanadi. Standartga ko‘ra 16 raqamli sochmalar yasaladi. Bir sochmaning raqami keyingisidan 0,25 mm ga farq qiladi. Eng katta raqam № 4/0 (0000) bo‘lib, uning diametri 5 mm . Shuningdek, qo‘lbola usulda tayyorlangan sochmalar ham ishlatiladi: ular quyilgan tomchisimon bo‘lib, «sechka» (kesilgan) va «katanka» (yumaloqlash uchun ikki qattiq jism orasida siqilib aylantirilgan) deb ataladi. 85 Kartech — yirik ov sochmasi bo‘lib, uning diametri 5,25 dan 10 mm gacha. Ov patroniga porox zaradi va snaryad orasiga porox gazlari bosimini sochma hamda kartechga yaxshiroq uzatish uchun porox pijlari o‘rnatiladi. Standart porox pijlari namatdan, presslangan qog‘oz ashyosidan va hokazolardan tayyorlanadi. Pijning silindrsimon sirti parafin, texnik vazelin va boshqa moddalar bilan moylanadi. Pijning yuqori va pastki tekisliklari asfalt laki shimdirilgan qattiq qog‘oz bilan yelimlanadi. Qog‘oz va metall gilzalarda yana karton pijlari ham ishlatiladi. Pijlar gilzada sham, parafin bilan mahkamlanadi yoki gilza og‘zi chetlarini qayirib mahkamlanadi. Qo‘lbola usulda yasalgan pijlar qog‘oz, latta va hokazolardan iborat bo‘ladi. Patronlar tayyorlashda yana — bittasi porox uchun, ikkinchisi sochma uchun mo‘ljallangan karton prokladkalar ham ishlatiladi. Porox zaradi (porox) — o‘q otilishi uchun xizmat qiluvchi energiya manbai. Patronlar tayyorlash uchun qora (tutunli) va tutunsiz porox ishlatiladi. 75% maydalangan kaliyli selitra, 15% yog‘och ko‘mir va 10% oltingugurtning mexanik aralashmasidan iborat bo‘lgan, yonganida ko‘p miqdorda tutun hosil qiladigan, portlovchi modda — tutunli poroxning donlari yaltiroq, noaniq soqqa shaklida bo‘ladi. Zavodda tayyorlangan porox donlarining o‘lchamiga qarab raqamlanadi № 1 (0,8—1,25 mm ); № 2 (0,6—0,75 mm ); № 3 (0,4—0,6 mm ); № 4 (0,25—0,4 mm ). Hozirgi vaqtda bilan miltiq patronlari shunday porox ta’minlanadi. Tutunsiz porox — asosiy tarkibi birorta organik eritmada qayta ishlangan nitrotsellyuzadan iborat portlovchi modda. U porox ele- mentlari deb atalgan lentalar, zarrachalar, donachalar, trubkalar ko‘rinishida tayyorlanadigan plastmassaga o‘xshash shoxsimon modda. Tutunsiz poroxning ballistitli, korditli, piroksilinli va nitroglitserinli turlari mavjud. Tutunsiz porox yonishi va ish qobiliyatiga ko‘ra, tutunli poroxdan ancha yuqori turadi, barcha o‘qotar qurollarda ishlatiladi, o‘q otilganda kam tutun hosil bo‘ladi (26-rasm). Yondiruvchi kapsyul porox zaradining yonib ketishini ta’minlaydigan vositadir. Tuzilishiga ko‘ra kapsyullar ochiq va yopiq turlarga bo‘linadi. Ochiq kapsyullar markaziy jang patronlarida ishlatiladi. Metall idishchaga presslangan ta’sir qiluvchi tarkibi folga qopqoq bilan yopiladi. Miltiq patronlari uchun bunday tuzilishdagi kapsyul «Sentroboy» deb ataladi. Ta’sir qiluvchi tarkibi simobli portlovchi moddaning — antimoniy va bertolet tuzi bilan yoki qo‘rg‘oshin azidi, qo‘rg‘oshin stifnati, tetrazen va teneresning organik birikmalari aralashmasidan iborat. |