Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Qurolning, ishlatiladigan jangovar o‘q-dorilar bilan ifodalanuvchi
ballistik xususiyatlari . Birorta obyekt (qurolga o‘xshash buyumlar, 90 otuvchi moslama va mahsulotlar) yoki obyektning o‘qotar qurolga tegishliligini aniqlashda, ushbu moslama yoki obyektning tuzilishiga xos belgilari va mustahkamlik darajasi, shuningdek, ishlatiladigan standart jangovar o‘q-dorilar (patronlar), snaryadlar va poroxlar bilan ifodalanuvchi ballistik xususiyatlarini hisobga olish lozim. Binobarin, tadqiqot jarayonida nafaqat ushbu obyekt yoki moslamaning xususiyatlari, balki, ishlatiladigan jangovar o‘q-dorilar, shuningdek, ushu jangovar o‘q-dorilarni ishlatishning tekshirilayotgan jinoyat ishi bo‘yicha ma’lum bo‘lgan holatlari ham e’tiborga olinishi kerak. Patronlarning ballistik xususiyatlari, turli ilmiy asarlar, ma’lumotnomalar, sud-tibbiyoti va kriminalistik tajribalarning nashr ettirilgan natijalaridan foydalanilgan holda hisobga olinadi. Standart patronlar, snaryadni gilzadan turtib chiqarish uchungina emas, balki, otilgan snaryadga stvol kanalida va uchish jarayonida yetarlicha energiya beradigan holda tayyorlanadi. Gilzaning snaryad mahkamlanadigan og‘zi, ushbu snaryadning dastlabki (birlamchi) kiruvchi harakatini yo‘naltiradi: oddiy (unitar) patronning gilzasi quroldan alohida hisoblangan zarad kamerasi vazifasini bajaribgina qolmay, balki, qurol stvolining boshlang‘ich qismi vazifasini ham o‘taydi. Kriminalistik amaliyotdan ma’lumki, yuqori harorat yoki relsli transport vositasi g‘ildiraklarining bosimi ta’sirida otilishda standart patronlarning o‘qlari, turli nishon va jarohatlangan obyektlarda anchagina katta shikast yetkazishga yetarli energiyaga ega bo‘ladi. Tabiiyki, otish vaqtida patronning gilzasi va kapsyuliga tayanch, otilgan o‘qqa esa — ozod kiruvchi harakat ta’minlangan holdagi quroldan foydalanib o‘q otilganda, otilgan snaryadning boshlangich tezligi, quroldan foydalanmasdan (yuqorida aytilgan sharoitda) otilgandagiga qaraganda, kattaroq energiyaga ega bo‘ladi. Sud–tibbiyot ma’lumotlariga asoslangan holda aytish mumkinki, harakatlanish (uchish) jarayonida 1–2 KGS*M kinetik energiyaga ega bo‘lgan snaryad odamning o‘lishiga olib keladigan darajada og‘ir shikast yetkazish imkoniyatiga ega bo‘ladi 1 . Bu holda, standart kichik kalibrli patronning eng yengil vaznli (2,15 g ) o‘qining boshlang‘ich tezligi 100 m/s ga yetadi. Zavod usulida yasalgan o‘qotar qurollardan otilgan kichik kalibrli patronlar o‘qlarining eng kichik boshlang‘ich teziligi 210 m/s dan 1 Qarang: Аханов В . С . Криминалистическая экспертиза огнестрельного оружия и следов его применения . — Волгоград , — 1979. — С .88. 91 kam bo‘lmaydi. Bu kabi patronlardan stvolining uzunligi 42 mm bo‘lgan qo‘lbola usulda otilgan o‘qlarning tezligi esa stvol og‘zi kesimidan 5 m masofada 212 m/s ga yetadi. Avtomat to‘ponchalardan otilgan, markaziy jang patronlarining o‘qlari tezlgi 230 m/s dan ortib ketadi. Otilgan o‘qlarning bu kabi qiymatlarini ta’minlay oladigan standart, 6,35 mm kalibrli to‘pponchalar stvolining uzunligi — 43 mm , 7,65 va 9 mm kalibrli to‘pponchalar stvolining uzunligi esa — 54 mm bo‘ladi. Amaliyotdan, stvoli bo‘lmagan revolverning baraban kamorasidan, stvolining uzunligi patrondon bilan teng bo‘lgan qirqma miltiq, ichiga alohida «ichki stvol» quyilgan raketnitsadan otilgan patron o‘qlari odamga og‘ir tan jarohati yetkazgan holatlar ma’lum. Yuqorida ta’kidlanganlarga asosan, ushbu qo‘lbola usulda yasalgan, shuningdek, o‘zgartirilgan otuvchi moslamalarni, agar ular o‘q otish uchun mo‘ljallangan va o‘lchamlariga ko‘ra ishlatiladigan patronlarga mos yo‘naltiruvchi kanal — stvolga ega bo‘lsalar, o‘qotar qurol deb hisoblash tavsiya qilinadi. Bundan tashqari, ishlatiladigan patronning uzunligiga teng uzunlikdagi stvolga ega bo‘lgan, porox zaradi va snaryadi ushbu qurilmani o‘qlash va undan foydalanish, ya’ni o‘q otish uchun yaroqli bo‘lgan og‘zidan o‘qlanuvchi qurilmani ham o‘qotar qurol deb hisoblash mumkin. Qo‘lbola usulda yasalgan va stvolining orqasidan o‘qlanuvchi qo‘rilmalarni o‘qotar qurol deb hisoblash uchun, o‘q otish jarayonida nafaqat standart jangovar o‘q-dorilar, balki, standart patronlarning ayrim qismlari, bundan tashqari, qurilish–montaj to‘ppochalarining patronlaridan ham foydalanish mumkinligini hisobga olish lozim. Masalan, turli o‘qotar qurollardan otish uchun patron sifatida, mos holdagi diametrli sochma o‘qlar lak yoki yelim bilan mahkamlangan «Jevelo» kapsyullaridan foydalanish mumkin. Bu kabi qo‘lbola patronlar bilan odam badaniga og‘ir shikast yetkazilgan holatlar ma’lum. Bunday patronlarning zarar yetkazuvchi kuchini oshirish uchun, kapsyul korpusiga porox sepiladi. Qurilish-montaj to‘pponchalari patronlarini o‘zlarining snaryadlari (dyubel–mix) bilan ham, o‘q yoki sochma o‘qlar bilan ham ishlatish mumkin. Bunday tarzda ishlatilgan qurilish-montaj to‘pponchasidan otilgan o‘qlarning zarar yetkazuvchi kuchi standart patron o‘qining kuchiga teng bo‘ladi. Shunday qilib, qo‘lbola usulda yasalgan o‘q otuvchi qurilmani tadqiq etish natijasida, agar bunday qurollar standart jangovar o‘q-dorilar 92 yoki ularning snaryad va poroxlaridan foydalanib o‘q otish uchun mo‘ljallangan bo‘lsa, ularni o‘qotar qurollarga tegishli deb xulosa chiqarish mumkin. Otilgan snaryadlarning nishon yoki o‘q tekkan obyektga bo‘lgan ta’siri, nafaqat ishlatilayotgan o‘q otuvchi moslama, balki, otilgan snaryadlar va jangovar zaradga (jangovar zaradning miqdorini o‘zgartirish juda oson, ayniqsa, og‘zidan o‘qlanuvchi qurollarda) bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun, birorta tekshirilayotgan otuvchi qurilmadan otilgan snaryadning zarar yetkazuvchi ta’sirini eksperiment yordamida aniqlanishi, ushbu otuvchi qurilmani o‘qotar qurolga tegishliligini aniqlashda har doim zarur bo‘lib hisoblanmaydi. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|