Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Qo‘lbola usulda yasalgan va o‘zgartirilgan otuvchi qurilmalarni
tadqiq qilishda hal etiladigan vazifalar . Birorta mahsulot yoki obyektni o‘qotar qurolga (o‘qotar qurollar turkumiga) taalluqliligini aniqlashda, barcha o‘qotar qurollarga tegishli bo‘lgan belgilar aniqlanishi lozim; ushbu qurilmaning turini aniqlash uchun esa, o‘qotar qurollarning alohida bir turiga tegishli bo‘lgan ma’lumotlar aniqlanadi; tekshirilayotgan qurilma yoki obyektning namunasini o‘qotar qurollar aniq bir namunasining ifodalovchi belgilari orqali o‘rganiladi. Ushbu keltirilgan omillar turlicha kriminalistik ahamiyatga ega: ba’zi hollarda yuqoridagi savollarning faqat bittasi, ayrim hollarda ikki yoki barcha vazifani bajarishga to‘g‘ri keladi. Jumladan, jinoyat sodir etish qurolining turini e’tiborga olmagan holda o‘qotar qurolga tegishli ekanligini aniqlash quyidagi uchun ahamiyatga ega: — bosqinchlik (O‘zbekiston Respublikasi JKning 164-m.); — o‘qotar qurolni qonunga xilof ravishda egallash (JK 247-m.); — bezorilik (JK 277-m.); — boshliqqa qarshilik ko‘rsatish yoki uni xizmat vazifalarini buzishga majbur qilish (JK 281-m.); — badanga shikast yetkazish (JK 283-m.); — bir-biriga tobe bo‘lmagan harbiy xizmatchilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarga oid Nizom qoidalarini buzish (JK 285-m.) jinoyatlarini aybni og‘irlashtiruvchi holatlarni hisobga olgan holda kvalifikatsiya qilish uchun. Boshqa holatlarda, masalan, o‘qotar qurolni qonunga xilof ravishda taqib yurish, saqlash yoki o‘zlashtirishda (248-m.) quyidagi savollarga javob berish kerak: — daliliy ashyo sifatida olingan obyekt yoki mahsulotning o‘qotar qurolga tegishliligini aniqlash; 93 — o‘qotar qurolning turini, shu bilan birga uning silliq stvolli standart o‘qotar qurolga tegishli yoki tegishli emasligini aniqlash. Ikkinchi savolga javob berish ham katta ahamiyat kasb etadi, chunki, yuqorida keltirilgan moddalarda, silliq stvolli ov miltiqlari bilan bog‘liq sodir etilgan qilmishlar uchun jazo turi boshqacha belgilangan. Qo‘lbola usulda yasalgan otuvchi qurilmalar tadqiqotining to‘liq bo‘lishi uchun, ularni otish uchun yoki alohida o‘q otish uchun yaroqliligi haqidagi savolni hal etish ham maqsadga muvofiqdir. Ushbu savollarga ijobiy javoblar berilganda, ushbu otuvchi qurilmalarning ballistik xususiyatlari: otilgan snaryadlarning boshlang‘ich tezligi, kinetik energiyasi va teshib o‘tuvchi qobiliyati haqida savollarga javob berish o‘rinli bo‘ladi. Ushbu savollarga quyidagi ma’lumotlarni aniqlab, ya’ni ishlatilgan patronlar (oddiy, maxsus), o‘qlar (yengil, og‘ir, zirh teshuvchi va hokazo), porox zaradi, har bir o‘q otilishi bilan shikastlangan nishon (otilishlar miqdori, nishoning materiali, o‘lchamlari), o‘q otilish masofasi, snaryadlarning nishon sirti bilan to‘qnashish burchagi haqida javob berish mumkin. Yuqorida sanab o‘tilgan har bir vazifani, o‘qotar quroldan o‘q otish imkoniyati mavjudligi va otilgan snaryadlar bilan nishonni shikastlash imkoniyatlarini aniqlash bo‘yicha metodikalar orqali hal etiladi. Ushbu holatlarda, tekshirilayotgan otuvchi qurimalarning texnik sozligi haqidagi savolni qo‘yib bo‘lmaydi, chunki, qo‘lbola usulda yasalgan otuvchi qurilmalar amaliy jihatdan soz bo‘ladi va texnik standart talablariga mos kelmaydi. Shuning uchun texnik sozlik tushunchasini bunday otuvchi qurilmalarga nisbatan umuman qo‘llab bo‘lmaydi. Qo‘lbola usulda yasalgan o‘q otuvchi qurilmalarni o‘qotar qurollarga tegishliligi mezonlarini, o‘q otuvchi qurilmalarning ta’siri va ularning ballistik xususiyatlari bo‘yicha mustaqil savollarni aniqlash jarayoniga qo‘llab bo‘lmaydi. Chunki, «o‘qotar qurol» tushunchasi bilan «o‘q otishga yaroqlilik» tushunchalari o‘zaro farq qiladi. Haqiqatan ham, tekshirilayotgan obyektlar (qurolga o‘xshash buyumlar, otuvchi moslama va mahsulotlar)ning o‘qotar qurolga tegishliligini o‘rganish uchun, uning ballistik xususiyatlarini eksperimental ravishda aniqlash kerak bo‘lsa, eng avvalo, ushbu qurilmaning otish uchun yaroqliligi yoki uning alohida o‘q otish uchun yaroqliligini ta’kidlash lozim. Agar, masalan, obyektlar (qurolga o‘xshash buyumlar, otuvchi moslama va mahsulotlar)ning yoki qurolning boyok urgichi joyida qotib qolgan bo‘lsa, ya’ni ushbu qurol otish uchun yaroqsiz bo‘lsa, u holda, ushbu tekshirilayotgan qurol yoki 94 otuvchi qurilma qurol deb xulosa chiqarilishi mumkin. Ammo, ushbu xulosa noto‘g‘ri bo‘ladi, chunki, bunday xulosa qurol yoki otuvchi qurilmaning otish chun yaroqliligi kabi xususiyatini, uning o‘qotar qurollarga tegishli ekanligining asosi deb hisoblashga majbur qiladi. Aslida esa, o‘zi mo‘ljallangan tarzda otish uchun yaroqli bo‘lgan signal beruvchi raketnitsalar yoki qurilish-montaj to‘pponchalari o‘qotar qurol hisoblanmaydi. Shu bilan birga, tadqiqotga xuddi standart qurollar kabi qismlarga ajratilgan holatda va noto‘g‘ri qayta yig‘ilgan yoki qotib qolgan alohida qismlari yoxud nosoz alohida qismlari bilan keltirilgan qo‘lbola usulda yasalgan o‘qotar qurollar yoki otuvchi qurilmalar otish uchun va alohida o‘q otish uchun yaroqsiz bo‘lishi mumkin, ammo, agar ularda obyektni o‘qotar qurol deb topish uchun zarur barcha qism va mexanizmlar bo‘lsa, (stvol, otish mexanizmi va yopish mexanizmi) bunday qo‘lbola usulda yasalgan qurilmani qurol deb hisoblash mumkin. Qo‘lbola usulda yasalgan otuvchi qurilmalarning material qismlarini tadqiq etish borasidagi barcha savollarni ushbu qurilmani o‘qotar qurollar turkumiga tegishli ekanligi bo‘yicha bir savolga umumlashtirish, turli hil tushunchalarni o‘zaro qo‘shib yuborishni anglatadi. Bundan tashqari, bir necha mustaqil vzifalarni yagona vazifa ostiga birlashtirish jinoyatchilikka qarshi kurashish jarayoniga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Chunki, bu kabi umumlashtirilgan savolga nisbatan berilgan ekspertiza xulosasining yakuni qo‘lbola usulda yasalgan otuvchi qurilmaning otish uchun yaroqsizligiga asoslangan holda salbiy bo‘lsa, u holda bunday otuvchi qurilmani qurol deb hisoblamaslik oqibatida ushbu qurilmani qonunga xilof ravishda tayyorlagan, o‘zlashtirgan yoki saqlagan shaxs javobgarlikka tortilmay qolishi mumkin. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|