Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik

№
 
Noshtat patronning 
nomlanishi 
O‘qotar 
qurolning nomi 
Shtatli patronning 
nomlanishi 
AK–47, AKM, 
AKMS 
avtomatlari va 
Simonov 
konstruksiyali 
(SKS) o‘zi 
o‘qlanuvchi 
karabin 
1943-yil namunali 7,62 mm 
kalibrli patron. 
PM to‘pponchasi 
hamda APS 
avtomat–
to‘pponcha 
PM to‘pponchasining 9 mm 
kalibrli patroni 
1 
1930/33-yil namunali 
TT to‘pponchasining 
7,62 mm kalibrli patroni 
Chet elda ishlab 
chiqarilgan 
to‘pponchalarning 
turli namunalari 
(rusumlari) 
08 rusumli 
«Parabellum» 
to‘pponchasining 
9 mm kalibrli 
patroni 

---

 243 
2 
Nagan (Nagant) 
revolveri hamda (V–1) 
sport revolverlarining 
7,62 mm kalibrli patroni 
AK–47, AKM, 
AKMS avtomat-
lari va SKS o‘zi 
o‘qlanuvchi 
karabin 
1943- yil namunali 7,62 mm 
kalibrli patron 
3 
PM to‘pponchasining
9 mm kalibrli patroni 
Chet elda ishlab 
chiqarilgan 
to‘pponchalarning 
turli namunalari 
(rusumlari) 
08 rusumli 
«Parabellum» 
to‘pponchasining 
9 mm kalibrli 
patroni 
4 
08 rusumli 
«Parabellum» 
to‘pponchasining 9 mm 
kalibrli patroni 
1930/33-yil 
namunali TT 
to‘pponchasi 
1930/33-yil namunali TT 
to‘pponchasining 7,62 mm 
kalibrli patroni 
Bundan tashqari, o‘qning sirtidagi narezlar maydonining izlari, 
ushbu qurol narezlarining miqdoridan bittaga kam bo‘ladi. Bu 
narezlarning izlari narezlar maydonlarining kengligi va yana boshqa 
xususiyatlarini o‘zida aks ettirsa ham, ulardan narezlarning og‘ish 
burchagini va ishlatilgan qurolning kalibrini aniqlashning iloji yo‘q. 

---

 244 
Shuning uchun, noshtat patron o‘zining kalibridan katta kalibrdagi 
o‘qotar quroldan otilganda, ishlatilgan qurolning turi va rusumi haqida 
qat’iy fikr yuritib bo‘lmaydi. 
Patronlarning kalibri bilan teng kalibrdagi o‘qotar qurollardan 
noshtat patronlardan foydalanib o‘q otilganda, otilgan o‘qdagi izlar 
shtatli patronlar bilan otilgandagi kabi bo‘ladi. Ammo TT 
to‘pponchasining 7,6 
mm 
kalibrli patronlarini xuddi shu kalibrdagi 1895-
yil namunali Nagan (Nagant) revolveridan otilgan holat bundan 
mustasno. Bunda, otilgan o‘qlarda narezlar maydonining ikkilamchi 
izlaridan tashqari, birlamchi izlari yaxshi ifodalangan bo‘ladi. Bundan 
tashqari, otilgan o‘qlarda revolver barabani kamoralarining alohida 
shilinishlar shaklidagi izlari ham mavjud bo‘ladi. 
Agar otilgan o‘q juda kuchli deformatsiyalangan (uzunligi bo‘ylab cho‘-
zilgan) va uning sirtida narezlar maydonlarining izidan tashqari, narezlar 
tubining aksi ham tasvirlangan bo‘lsa, bu holat ushbu o‘q kalibri kichikroq 
quroldan otilganidan dalolat. Bunday hollarda, agar ishlatilgan qurol 
stvolidagi narezlar yeyilib ketgan bo‘lsa ham, narezlarning izlari juda aniq 
ifodalangan bo‘ladi va ularning og‘ish burchaklari xuddi shtatli patronlar 
otilgandagi kabi bo‘ladi. Bu turdagi izlar aks etgan o‘qlarni tadqiqoti orqali, 
ishlatilgan qurolning guruhiy taalluqliligini aniqlash mumkin. 
Shunday qilib, noshtat patronlardan foydalanib o‘q otilganda, otilgan 
o‘q va gilzalardan ishlatilgan o‘qotar qurolning guruhiy taalluqliligini to‘g‘ri 
aniqlash muayyan qiyinchiliklar mavjud bo‘lsa ham bajarilishi mumkin 
bo‘lgan vazifadir va bu vazifani samarali hal etish huquqni muhofaza 
etuvchi organlarga jinoyatlarni ochishda yaqindan yordam beradi.