Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
-§. O‘q otilishi jarayonida yuz beradigan hodisalar, yaqindan va
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1-§. O‘q otilishi jarayonida yuz beradigan hodisalar, yaqindan va uzoqdan o‘q otish, taqab o‘q otish tushunchalari O‘qotar qurolni ishlatilish sharoitlarini aniqlash deganda, otuvchini o‘q otilishi vaqtidagi turgan joyini, otilishlarning miqdori va tartibi, ishlatilgan o‘qotar qurolning guruhiy taalluqliligini va hokazolarni aniqlash tushuniladi. Bu kabi shart-sharoitlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar birorta to‘siqda, o‘q otish joyida, hodisa sodir bo‘lgan joydagi buyumlarda o‘qotar qurol ishlatilishi bilan bog‘liq izlar haqida u yoki bu darajada axborot bera oladi. Bu izlarning vujudga kelishi va hosil bo‘lish mexanizmi o‘q otilishi jarayoni va vaqtida yuz beradigan hodisalar bilan uzviy bog‘liqdir. O‘q otilishi bilan kuzatiladigan hodisalar o‘zining tabiatiga ko‘ra xilma–xil va portlashlarning kimyoviy-fizikaviy xossalari, aerodi- namikasi, bilishning akustika, ichki ballistika, sud–tibbiyoti va boshqa shu kabi fanlar sohalarida o‘rganiladi. O‘q otilishi jarayoni sxematik tarzda qaralsa quyidagicha kechadi: Porox yonganidan keyin qurol stvoli kanali devorlari bilan harakat 367 boshlayotgan o‘q orasidan porox gazlarining unchalik ko‘p bo‘lmagan bir qismi hamda havoning o‘qdan oldingi tomondan turgan ustuni otilgan o‘qning itarishi ta’sirida birinchi bo‘lib stvol kanalidan chiqib ketadi. Ulardan keyin stvol kanalidan snaryad otilib chiqadi, shundan keyin esa qizib ketgan porox gazlarining asosiy qismi stvol kanalidan chiqadi, ana porox gazining asosiy qismi stvoldan zarb to‘lqini va alanga chiqishiga sabab bo‘ladi. Porox gazlari dastavval snaryaddan ko‘ra kattaroq tezlikka ega bo‘ladi, ammo ular havo bilan ta’sirlashib o‘z tezligini tezda yo‘qotadi va stvol og‘zidan 20 — 30 sm masofada ularning tezligi snaryadning tezligidan kamayadi. Odatda, porox zaradi gilzaning ichida oxirigacha yonib ketishga ulgurmaydi, shuning uchun stvoldan uchib chiqayotgan gazlar bilan birgalikda yonmagan va chala yongan porox zarralari, shuningdek bu zarralar yonganida hosil bo‘lgan mahsulotlar, ko‘pincha uglerod ko‘rinishidagi mahsulotlar (qurum) ham qo‘shilib uchib chiqadi. Porox gazlarining yuqori harorati stvol kanalida mavjud bo‘lgan miltiq moyini, o‘q va gilzalarning turli qoplamlarini to‘liq yoki qisman yonib ketishiga sabab bo‘ladi, natijada porox gazlari bulutida yuqorida aytilgan uglerodning qo‘shimcha miqdori ham vujudga keladi. Bundan tashqari, otilgan o‘q gilzadan ajrab chiqqanida va uning keyingi stvol kanalida harakat qilganida, o‘qning, gilzaning sirtidan va stvol kanalining ichki sirtidan metallning zarralarini ajralishi ro‘y beradi. Bu ajralgan metallning bir qismi yuqori haroratining ta’sirida kimyoviy o‘zgarishga uchraydi va stvol kanalini oksidlar ko‘rinishida tark etadi. Bu metallning yirikroq zarralari oksidlanishga ulgurmaydi va stvol kanalidan deyarli o‘zgarmagan holatda uchib chiqib ketadi. Uglerod mahsulotlari, metallar, metall oksidlari, kapsyulning yondiruvchi tarkibi elementlarining kichik dispersiyali aralashmalari o‘q otilishidan hosil bo‘lgan qurumini tashkil etadi. Narezli va silliq stvolli o‘qotar quroldan o‘q otilishida kuzatiladigan hodisalar deyarli o‘zaro farq qilmaydi, chunki ular asosida stvol kanalida ro‘y beradigan bir xil fizikaviy–kimyoviy jarayonlar yotadi. Shunday qilib, o‘qotar quroldan o‘q otilishi jarayoni va bu jarayondagi hodisalar umumiy holda quyidagi omillar bilan kuzatiladi: — snaryadning uloqtirilishi; — stvoldan gazlar oqimining chiqishi; — yonmagan porox zarralarining stvoldan uchib chiqishi; — o‘q otilishida qurumning hosil bo‘lishi; 368 — alanga vujudga kelishi; — zarb to‘lqini va akustik to‘lqinning (o‘q tovushining) vujudga kelishi. O‘qotar qurolning mo‘ljallangan maqsadini amalga oshirishning zarur sharti bo‘lgan snaryadning stvol kanalidan uloqtirilishi hodisasi — o‘q otilishining asosiy omili deyiladi. O‘q tegishidan jarohatlarni hosil bo‘lishida ishtirok etadigan boshqa barcha hodisalar — o‘q otilishining qo‘shimcha omillari yoki o‘q otilishining shikast yetkazuvchi omillari deyiladi. Yuqorida ta’kidlanganidek, o‘q otilishining asosiy va qo‘shimcha omillari qurolning namunasiga, patronning turi va o‘q otilishi shart– sharoitlariga bog‘liq ravishda to‘siqqa u yoki bu darajada mexanik,termik va kimyoviy ta’sir ko‘rsatadi, shuningdek, to‘siqda qurum va miltiq moyining o‘tirib qolishiga sabab bo‘ladi. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|