Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
sm
masofadan o‘q otilganda kuzatilishi, 5 sm dan ortiq masofadan o‘q otilganda esa jarohatlarda uzilish (yorilish) alomatlari mavjud bo‘lishi aniqlandi. Yuqorida aytilgan qurollardan o‘q otilishida barcha matolarda termik ta’sir izlari (kuyish, erib ketish) barcha materiallarda 5 sm masofada kuzatildi, 20 sm masofada esa paxtadan ishlangan x\b, xon atlas va sintetik materiallardan boshqa barcha matolarda termik ta’sir izlari kuzatilmadi. Uzoq masofalarda termik ta’sir izlari faqat sintetik materiallarda kuzatildi. Qurumning mavjudligi jarohatlarning o‘q otilishidan vujudga kelganini ham, o‘q otilish masofasini aniqlashning ham muhim alomatlaridan biridir. Qurumning tarkibi ancha murakkab bo‘lib, u: poroxning, kapsyulning yondiruvchi tarkibining kimyoviy parchalanish mahsulotlari yoki mexanik ta’sir natijasida ajralgan yoxud yuqori harorat natijasida gazsimon holatga o‘tgan snaryad (qobiq, asos, o‘zak, o‘qning ko‘ylagi), gilza, kapsyul chuqurchasi, qurol stvollarining metall parchalaridan tashkil topish mumkin. Qurum bulutining havoda uzoq masofaga harakat qilishiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar juda xilma-xil va ular otishda ishlatilgan patron holati (turi, holati, poroxning miqdori, kapsyul tarkibining turi va holati, snaryad, gilza va kapsyulning materiali)ga bog‘liqdir. Qurumning o‘tirib qolishiga stvol og‘zining xususiyatlari va stvol og‘zidagi turli moslamalar, qurol kalibri va ichki diametrining nisbati, iqlim sharoitlari, va nihoyat, o‘q tekkan obyektning xususiyatlari ham ta’sir ko‘rsatadi. O‘q otilishi masofasi va qurolning turiga bog‘liq ravishda o‘q tekkan nishondagi jarohat atrofidagi qurum, agar qurol nishonning tekisligiga perpendikular holatda joylashgan bo‘lsa, yumaloq (aylana) shaklda yoki alohida dog‘lar va nurlar yoki mayda qora nuqtalar ko‘rinishida kuzatiladi. Tajribadan olingan o‘q otilishidan vujudga kelgan jarohatlarni tahlil etish ko‘rsatadiki, PM to‘pponchasi uchun, o‘lchamlari 2,5 x 2,5 sm dan 399 6 x 6 sm gacha bo‘lgan, ishqalanish halqasi bilan qo‘shilib ketadigan mayda qora nuqtalar shaklidagi qurum dog‘larni aniqlash masofasi 20 sm dan 1 metrgachadir , sintetik va aralash materiallarda qurumlanish sohalarining intensivligi, ayrim hollarda o‘lchamlari ham paxta materiallariga qaraganda ancha katta. TOZ rusumli kichik kalibrli vintovkadan otib ko‘rilganda, jarohatlarda, dog‘lar ko‘rinishidagi va o‘lchamlari 2 x 2 sm dan to 2,5 x 2,5 sm gacha bo‘lgan qurumlarning o‘tirib qolishi 20 sm masofadan kuzatildi. 50 va 100 sm masofalarda jarohatlarda faqatgina ishqalanish halqasi aniqlandi. Jarohatlardagi metallanish jarayonini diffuzion kontakt metodida tekshirilganda, metallanish ham qurumlanish jarayoni bilan deyarli bir xil ekanligi aniqlandi. Ushbu metod bo‘yicha olingan, o‘q otilishidan vujudga kelgan jarohatlarning metallanish tasvirlarida metallanish intensivligi va o‘lchamlari bo‘yicha qurum o‘tirib qolish bilan bir xildaligi kuzatildi. Bundan tashqari, yuqorida aytilganidek, tabiiy matolarga qaraganda sintetik matolarda metallanish intensivligi kattaroq bo‘lishi, shuningdek, qurumlanish sohasining intensivligiga matoning qalinligi ham ta’sir qilishi kuzatildi. O‘q tegishidan vujudga kelgan jarohatlarda, masofani aniqlashning muhim diagnostik alomati bo‘lgan porox zarrachalarini tadqiq etish shuni ko‘rsatdiki, PM to‘pponchasi uchun ushbu alomat, 5–100 sm masofalar uchun porox zarralari yo‘qligi tufayli aniqlanmadi. Maxsus adabiyotlarda keltirilgan, «ushbu turdagi to‘pponchalardan otilganda 160 sm masofada ham porox zarralarining saqlanib qoladi» degan ma’lumotlar bizning tajribada tasdiqlanmadi. TOZ rusumli kichik kalibrli vintovkadan o‘q otilishida, porox zarrachalarining o‘tirib qolishi adabiyotlarda berilgan ma’lumotlar bilan mos keldi. Bu ma’lumotlarga qo‘shimcha sifatida, porox zarrachalarining o‘tirib qolishiga materialning turi va xususiyatlari ta’sir etishi aniqlandi. Masalan, tabiiy paxta matolarda va yupqa shohi matolar (shifon)da porox zarralari 20 sm gacha masofalarda o‘tirib qoldi, aralash sun’iy matolarda 1 metrgacha masofada, ko‘p bo‘lmagan miqdorda o‘tirib qoldi. Sintetik matolarda esa porox zarrachalari ko‘p miqdorda turli masofalarda o‘tirib qoldi. Ov miltiqlaridan yuqorida keltirilgan matolarga tajriba o‘q otishlari natijasida, jarohatlardagi kesilish elementlari xuddi PM to‘pponchasi va TOZ rusumli vintovkadan otilgan kabi, xon atlas va viskoza matolarida 1 metrgacha masofada saqlanib qolishi kuzatildi. Ushbu quroldan o‘q otilishidagi termik ta’sirlarning izlari sintetik matolar uchun xos bo‘lgan 400 va adabiyotlarda ko‘rsatilgan ma’lumotlardan sal kattaroq ekanligi hamda bu masofa 1 metr ekanligi aniqlandi. Ammo, ushbu jarohatlardagi qurum va porox zarrachalarining o‘tirib qolishi masofasi aksincha kamroq bo‘lib, adabiyotda ko‘rsatilganidek 160 sm emas, balki 50 sm ekanligi kuzatildi. Shunday qilib, o‘q tegishidan vujudga kelgan jarohatlarning morfologik alomatlarining mavjud bo‘lishiga o‘q otilishi masofasini ta’sir etishiga nisbatan PM to‘pponchasi, TOZ rusumli vintovka va 16 kalibrli ov miltiqlaridan o‘q otish tajribalari jarayonida olingan ma’lumotlarni umumlashtirish va tahlil etish natijasida quyidagicha xulosa chiqarish mumkin: — 5 sm masofadan o‘q otilishida vujudga kelgan jarohatlar kesilish elementlari bo‘lgan yorilishdan iborat bo‘ladi. Xon atlas va viskoza matolaridan boshqa materiallarda, katta masofalardan o‘q otilishida yorilishlar vujudga keladi; — PM to‘pponchasidan sintetik va ayrim aralash materiallarga o‘q otilganda, kuyish, erish kabi ko‘rinishdagi o‘q otilishi izlarini kuzatishning eng katta masofasi 100 sm bo‘lib, bu masofa adabiyotlarda keltirilgan (50 sm) ma’lumotdan kattadir. Shu bilan bir qatorda, adabiyotlarda porox zarralarini kuzatish eng katta masofasi 140 — 160 sm bo‘lsa ham, yaqin masofalar (5 — 100 sm )da bu holat kuzatilmadi; — O‘q otilishida porox zarrachalarining o‘tirib qolishiga ta’sir ko‘r- satuvchi omillardan biri materiallarning xossalari ekanligi aniqlandi. Bir xil sharoitlarda, ko‘p miqdordagi porox zarrachalarini zichligi katta bo‘lgan sintetik va ayrim aralash materiallarda yaxshi kuzatish mumkin. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|