Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik

O‘q otilishi masofasini sochma o‘q jarohatlari bo‘yicha aniqlash 
grafigining ko‘rinishi:
 D
min
(L) va D
max
(L) — sochma o‘q jarohatlarining 
minimal va maksimal o‘lchamlarining o‘q otilishi masofasiga bog‘liqligi,
D
li — 
sochma o‘qlarning hodisa sodir bo‘lgan joydan olingan jarohatlarining 
diametri, L
max
 va Lmit — o‘q otilishining eng katta va eng kichik masofalari.
— qurol stvolining uzunligi kamayganda;
— stvol og‘zining torayishi kamayganda (o‘rtacha va mayda sochma 
o‘qlar uchun);
— qattiq pijlar ishlatilganda;
— patron yetarlicha zich jihozlanmaganda;
— tutunli porox ishlatilganda;
— mayda sochma o‘qlar ishlatilganda;
— shamol o‘q otilishiga qarshi esganda. 
Shuning uchun o‘q otilishi masofasini aniqlash bo‘yicha tajribalar 
o‘tkazishda, tajriba o‘q otishlarining sharoiti, jinoyat ishi materiallaridan 
aniqlangan jinoyat sodir etilishi sharoitlariga maksimal darajada yaqin 
bo‘lishi shart. 
Agar tekshirilayotgan sochma o‘q otilishidan hosil bo‘lgan jarohatlar 
to‘liq bo‘lmasa, ya’ni jarohatlar sochma o‘qlarning (1/3 dan kam 
bo‘lmagan) bir qismi bilan hosil qilingan bo‘lsa, o‘q otilishi masofasini 
aniqlash uchun sochma o‘q otilishidan hosil bo‘lgan to‘liq jarohatning 
diametrlarini hisoblab chiqish kerak bo‘ladi. Sochma o‘qlarni jarohatda 
bir tekis sochilishi sohasida, ulardan hosil bo‘lgan to‘liq jarohatlar 
diametrini sochma o‘qlarning to‘liq va noto‘liq jarohatlardagi sochilish 
zichliklarining tengligi shartidan kelib chiqib baholash mumkin:

---

 404 
n
4N
S
=
3,14 D
2
bu yerda: 
n
–noto‘liq jarohatdagi sochma o‘qlar miqdori, 
S
–noto‘liq 
jarohatning yuzasi; 
N
–tekshirilayotgan qurol kalibriga mos kalibrli 
standart jihozlangan patrondagi sochma o‘qlarning miqdorini jadvallarda 
berilgan qiymati, 
D
–sochma o‘qlar to‘liq jarohatining qidirilayotgan 
diametri. 
To‘siqda sochma o‘qlarning yetarlicha chuqur jarohat kanallari 
mavjud bo‘lganida o‘q otilishi masofasi yoki o‘q otuvchining turgan joyi 
to‘g‘risida fikr yuritish mumkin. Buning uchun sochma o‘qlardan hosil 
bo‘lgan jarohatlarning turli sohalaridagi bir necha kanallarga mos 
diametrli bir necha zondlar joylashtiriladi. Shu zondlarning ikkinchi uchi 
kesishgan nuqta o‘q otilishi joyini taxminan ko‘rsatishi mumkin.