Turgunboev abdusamat farxodovich
Davlatlar № Davlatlar
Yüklə 0,78 Mb.
|
XX asrdan boshlab ko'pgina mamlakatlar maktablari ijtimoiy ish kasbiy faoliyat mutahassisligi bilan ta’minlana boshlandi va birinchilardan bo'lib, AQSHda (1906) “tashrif buyuradigan o'qituvchilar” nomi bilan faoliyat yurita boshlagan. Kanada maktablarida ijtimoiy ishlar kasbining boshlanishi 1940-yillarda, Ganada 1950 yillarga to'g'ri kelgan. O‘tgan asrning 80-yillari davomida maktablarda ijtimoiy ish bo'yicha xizmatlar ko'rsatadigan eng so'nggi davlatlar Avstriya, Yangi Zelandiya, Shveysariya, Saudiya Arabistoni, Shri-lanka, Makedoniya, Rossiya, Latviya, Vengriya, Estoniya va Yaponiya mamlakatlari bo'lib, ijtimoiy ish kasbiy faoliyati bo'yicha ishlar boshlangan, lekin ushbu mamlakatlar uchun ham ushbu kasbiy faoliyat shakllanish va rivojlanish bosqichidadir. Mamlakatlarda ushbu kasbiy faoliyat turlicha nomlanib, ayrim davlatlarda ijtimoiy ishchi, ijtimoiy xodim, ijtimoiy pedagog nomlari bilan yuritiladi. Aslida bu faoliyat turlari bir-birlaridan ko'nikmalari bilan farqlanadi. Maktabdagi ijtimoiy ishning shakllanishi va rivojlanishi uchun turli xil modellardan foydalaniladi, ularning har biri o'zining afzailiklariga ega. Masalan, AQSH, Shvetsiya va Finlyandiyada ijtimoiy ish bo'yicha xizmatlar maktab xodimlarining ajralmas qismi bo'lib, amaliyotchilar odatda ko'p tarmoqli maktab jamoasining bir qismidir. Gonkong kabi ba’zi mamlakatlarda xizmatlar nodavlat tashkilotlari orqali taqdim etiladi. Germaniyada maktab ijtimoiy ishi Yoshlar agentliklari institutlari va maktab tizimi o'rtasidagi hamkorlikni anglatadi. Maktabdagi ijtimoiy ishning yana bir roli hanuzgacha Yevropa imperializmining ta’siridan aziyat chekayotgan Amerika, Avstraliya, Yangi Zelandiya va Afrikaning tubjoy (masalan, tubjoy qadimdan yashab kelgan xalqlar, turli qabilalar) xalqlari orasida ta’limni rivojlantirish uchun mahalliy targ'ibot guruhlari bilan birlashishdan iborat. Rimliklar asrlar davomida ko'chib yurishi natijasida madaniyatining yo'qolishini boshdan kechirdilar. Mustamlakachilik va globallashuv natijasida vujudga kelgan madaniyatlar va tillarning yo'qolishining oldini olish uchun ma’rifiy sa’y-harakatlar zarur bo'ldi. Bunday sharoitda maktabning ijtimoiy ishchilari mahalliy dunyoqarashni va tahlikaga uchragan madaniyatlarni o'z ichiga olgan ta’lim dasturlarini ishlab chiqishni qo'llab-quvvatlashlari zarur bo'ldi. XX asrning boshlarida Amerika Qo'shma Shtatlarida xususiy agentliklar Sharqiy qirg'oqning uchta shahridagi maktablarga tashrif buyuradigan o'qituvchilarni joylashtiradilar. Ularning maqsadi maktabga qatnashni targ'ib qilish uchun oila va maktab o'rtasidagi aloqani ta’minlash edi. Rol qayta-qayta o'zgartirilib, o'zgaruvchan nazariyalar va ehtiyojlarni aks ettiradi. Ular, 1930 yilda joriy etilgan maktabning ijtimoiy ishchisi unvonidan foydalanadilar. Amerika maktablarida ijtimoiy ish assotsiatsiyasi hisob-kitoblariga ko'ra, maktabda 30 mingga yaqin ijtimoiy ishchilar ishlashadi. Kanada maktablarida ijtimoiy ish 1940-yillarda boshlangan bo'lib, maktabga qatnashish ishlari orlib borgan va to'liq ijtimoiy ishlarga aylantirilgan hamda maktabga qatnashishni yaxshilash hali ham muhim vazifa bo'lib qolmoqda. Fikrimizcha, maktabdagi ijtimoiy ish o'quvchilarning bilim olishiga to'sqinlik qilishga qaratilgan va hamma uchun teng ta’lim maqsadini qo'llab quvvatlaydigan inson muammolarining keng doirasini hal qilishga mos bo'lgan bilimlar, qadriyatlar va ko'nikmalarni olib keladi. Ijtimoiy ish ko'nikmalari ijtimoiy pedagogikadan ajralib turadi va bolalarni rivojlantirishning yaxlit kasbiga aylanadi, bu ko'pgina Yevropa mamlakatlarida yaxshi tashkil etilgan. 1940-1970-yillarda Shimoliy mamlakatlarda maktabda ijtimoiy ish maktabga qatnashishga emas, aksincha barcha bolalarga o'z salohiyatlarini amalga oshirishlariga yordam berish uchun ijtimoiy yordam o'rsatishga qaratildi. Shvetsiya maktab tizimida 1600 ga yaqin maktab ijtimoiy ishchilari (Schulsozialarbeit) mavjud. Skolkuratorning vazifasi (g'amxo'rlik qiladigan) profilaktika va aralashuvni hamda boshqa mutaxassislar bilan birgalikda ishlashni va rahbarlik maslahatini o'z ichiga olgan ijtimoiy ish. Finlyandiya, Norvegiya, Daniya va Islandiyada ijtimoiy ishchilar va o'quvchilar sonining nisbati Shvetsiyaga qaraganda past, ammo taqdim etiladigan xizmatlari o'xshashdir. Skandinaviya davlatlari maktab ijtimoiy ishchilarini universitetda ijtimoiy ish bo'yicha o'qitilishini talab qiladilar. Finlyandiyada “Bolalarni farovonlashtirish to'g'risida” yangi qonun munitsipalitetlardan maktab ijtimoiy ishchilari va maktab psixologlari xizmatlarini ajratib ko'rsatishni talab qiladi. Dunyodagi eng ta’lim tizimi rivojlangan Finlyandiyada maktab ijtimoiy ishchilari qariyb 50 yil davomida maktabda ijtimoiy ishlarni olib borishadi (koulusosiaalityo). Bu juda cheklangan kasbiy faoliyat bo'lib, ular orqali o'quvchilar, ota-onalar, o'qituvchilar, ishchilar va ommaviy axborot vositalari bilan ko'proq tanishish qobiliyatiga ega bo'ladi. U milliy qonunchilik va maktab ijtimoiy ishchilarining tinimsiz harakatlari natijasida kuchli kasbga aylandi. Hozirgi kunda 650 ga yaqin maktabning ijtimoiy xizmatchilari 800000 o'quvchiga xizmat ko'rsatadi. Bolalarni himoya qilish bo'yicha Finlyandiya qonunchiligi, ijtimoiy ish nazariyasi va kasbiy an’analarni o'rganib chiqqandan so'ng, Finlyandiyada maktab ijtimoiy ishchisining roli to'rt elementga ega degan hulosaga keladi. Ushbu elementlarga: 1. O'quvchilami o'sishi va rivojlanishiga erta aralashish va qo'llab-quvvatlash; 2. Ota-onalarni qo'llab-quvvatlash; 3. Maktablarda faravonlikni oshirish (maktab iqlimi); 4. Ko'p tarmoqli jamoalar va tarmoqlarda hamkorlik va maslahatlarni amalga oshirish kabilar kiradi. Ish to'rt darajada amalga oshiriladi: faol dasturlar, individual aralashuvlar, o'qituvchilar bilan maslahatlashish va maktab jamoatchiligiga ta’sir ko'rsatadigan masalalarga aralashish. Finlyandiyada maktab ijtimoiy ishining potensialini ro'yobga chiqarish uchun, maktab ijtimoiy ishchilari o'zlarining nomidan ishlashadi, bu maktab tizimidagi asosiy rolni tushuntirishga yordam beradi, bunday yondashuv o'quvchilar va ularning oilalariga osonlik bilan yordam beradigan mutaxassisni taqdim etadi. Maktab ijtimoiy ishchilari ijtimoiy ishlarning samaradorligi va sifati ustida ishlashlari kerak. Bunda ular bilim va ijtimoiy ish usullariga ko’proq e’tibor qaratishlari, hatto ularni maktab muhitiga moslashtirishlari zarur. Gollandiya maktablarida ijtimoiy ish 1940-yillarda boshlangan. Bir necha yillar davomida u asosari maxsus ta’lim sohasida xizmatlami ko‘rsatadi, ammo hozirgi paytda hamma bollalarga barobar bo‘lgan maktab xizmatlarini ko’rsatish bo‘yicha ko’plab keng qamrovli faoliyat olib borilmoqda. Argentinada maktab ijtimoiy ishi 1960-yillarda Buenos-Ayres provinsiyasida boshlangan. Tez ijtimoiy - iqtisodiy o’zgarish jarayonlaridagi o‘z salohiyatini ro’yobga chiqarish uchun еtarli maqom va resurslarga ega bo’lmagan kasbning rivojlanishini chekladi. Maktab ijtimoiy ishchisidan ijtimoiy yordamchiga nom berish va ijtimoiy ishchilarni bu rolni bajarishga imkon bermaydigan qoidalar, professional identifikatsiyaga putur еtkazadi.68 Ganada ta’lim xizmati 1960-yillarda maktablarga tashrif buyurish va bolalarning ehtiyojlarini qondirishga yordam berish maqsadida maktablarda ijtimoiy ta’minot dasturini amalga oshirishga kirishdi.69 2010-yilda Shveysariya Federal Kengashi mamlakat qashshoqligini kamaytirish strategiyasini qabul qildi. Federatsiya kantonlar va jamoalarga quyidagi tavsiyalar bilan murojaat qildi: “Federal Kengash kantonlarga va katta jamoalarga ijtimoiy nochor bolalarning integratsiyasini yaxshilash vazifasini o‘z zimmasiga olishi uchun maktabda ijtimoiy ishlarni olib borishni maslahat beradi. Maktabdagi ijtimoiy ishlar profilaktika tadbirlarini faol ravishda amalga oshirishi kerak, shunda ehtiyojmand va nogiron bolalarning ijtimoiy muammolarini erta bosqichda aniqlash mumkin. Bunday holda, maktabda ijtimoiy ish ijtimoiy xodim tomonidan maktab va ota-onalar o’rtasida birlashtiruvchi vazifani bajaradi. Bunday faol ishtirok etish orqali maktabda bola tarbiyasining muammoli oqimining oldini olish mumkin.” Maktabdagi ijtimoiy ishlami tashkil qilishda ijtimoiy ishchi kanton tomonidan berilgan huquqiy hujjatlar doirasida ishlaydi. Har bir kanton maktab ijtimoiy ishchilari uchun o‘z qonuniy asoslarini yaratadi. Eng so’ngi ishlab chiqilgan qonunlar Bazel-Land kantonida mavjud. Bunga misol sifatida "2004-yil 16-martdagi I va II darajali umumta’lim maktablarida, maktablarga ijtimoiy xizmatlar ko’rsatish to’g’risida buyruq” ni keltirish mumkin. Germaniyada maktabda ijtimoiy ish 1960-yillar oxiri va 1970-yillar boshidan beri mavjud. Maktabdagi ijtimoiy ishlarning rivojlanishini ta’lim va siyosiy islohotlarni amalga oshirish nuqtai nazaridan ko'rib chiqish kerak. Ta’limdagi nomutanosiblikni bartaraf etish uchun pilot loyihalar yordamida yagona maktab konsepsiyasini qayta ko’rib chiqish jarayonlari amalga oshiriladi. Gcrmaniyadagi ijtimoiy ishning boshqa shakllari singari, maktab ijtimoiy ishchilari ham tizimli yondashishni ta’kidlaydilar. Maktablarga ularni majburlash orqali emas, balki bolalarni boshidan kechirayotgan stresslarga javob qaytarishda ularning aralashuvi orqali yordam ko‘rsatiladi. Maktabdagi ijtimoiy ishchi odatda deviant va yoki noqonuniy xatti-harakatlar, muammolar yoki hissiy qiyinchiliklar xavfi ostida bo’lgan o’quvchilar bilan vaqt o’tkazadi. Maktab ijtimoiy ishchilari o‘quvchilarga ta’sir etuvchi tizimlar bilan ishlaydi va bolalar hamda oilalarga xizmat ko’rsatishda tashqi institutlar bilan birlashadi. Muammolarni echish maktablarga yordam berishning keng tarqalgan usuli hisoblanadi. Ushbu vazifalarning ba’zilari o’quvchilarga ish topishga yordam berish, bo’sh vaqtlarda to’garaklarga qatnashish kabilarni o’z ichiga oladi. Ta’lim tizimining falsafasi qisman maktab ijtimoiy ishchilarini jalb qilishga e’tibor qaratgan holda o'qituvchilar (kognitiv diqqat markazlari) va maktabning ijtimoiy ishchilari (ijtimoiy va hissiy e’tibor) bilan hamkorlik qilishdir. Singapurda maktabdagi ijtimoiy ish 1965-yilda maktabda ijtimoiy ishning sinov loyihasi bilan joriy qilingan. Singapurda maktab ijtimoiy ishchilarining vazifasi va roli o‘quvchilarga o'qish tajribasidan maksimal foyda olishlari uchun maktablar bilan hamkorlik qilib keladi. Shu bilan birga, ushbu vazifani amalga oshirishda mablag'lar, siyosatdagi o'zgarishlar va bolalarning yangi ehtiyojlari bilan bog'liq bo'lgan masalalarga e’tibor qaratiladi. 1965-yilda pilot sxemaga binoan Angliya maktablarida ijtimoiy ishchilar tomonidan maktab maslahatchilari xizmatini tashkil etish va 1970-yillarda vazirlik qoshida Ijtimoiy ish bo'limini tashkil etish orqali maktablarda ijtimoiy ishlar olib borildi. O'sha paytda Singapur endigina mustaqil davlatga aylangan edi. Yosh millat sifatida uning asosiy vazifalari xalqini birlashtirish va tirikchilik uchun savdo-sotiq va iqtisodiyotni qurish edi. Lekin, ta’lim muhim edi, chunki bu inson kapitalini rivojlantirish va odamlami umumiy til – ingliz tili orqali birlashtirish vositasi edi. Maktab ijtimoiy ishchilarining vazifasi bolalarning ta’lim olishlarini osonlashtirish, ularga maktabda ta’limga tayyor bo'lishlari va o'qish kurslarini tugatishga yordam berishdan iborat edi. 1970-1990-yillari Singapur iqtisodiyotining sanoati rivojlanib borar ekan, insonlarning tirikchilik ehtiyojlari ham yaxshi ta’minlandi. Shunday qilib, bolalarga nisbatan ijtimoiy tashvishlar Maslouning ehtiyojlar iyerarxiyasi – sevgi, o'ziga xoslik va o'zini o'zi qadrlashning yuqori darajasiga ko'tarila boshladi. A.Maslou shaxsiy ehtiyojlarning quyidagi klassifikatsiyasini taqdim qilgan: 1. Fiziologik. 2. O'zining yashashi uchun xavfsizligi. 3. Ijtimoiy (jamoaga mansubligi, muloqot, o'ziga e’tibor, boshqalarga g'amxo'rlik va hokazo). 4. Nufuzlilik (obro', xizmat maqomi, qadr-qimmatiga hurmat-izzat). 5. O'zini ko'rsatish, o'z imkoniyatidan to'la foydalanish, maqsadga erishish va shaxsiy o'sish. Bu davrda maktablarda ijtimoiy ish bo'yicha xizmatlar tarqalishi sodir bo'ldi. Maktab ijtimoiy ishchilarining roli nafaqat bolalarning ta’lim olishlarini osonlashtirish, balki voyaga еtmaganlar o'rtasidagi huquqbuzarlik, stress va o'ziga ishonmaslik kabi bolalar bilan bog'liq ijtimoiy-emotsional muammolarni o'rganishdan iborat edi. Shundan boshlab, bolalarning ehtiyojlari tobora o'sishda davom etmoqda, chunki internetning rivojlanishi va globallashuv unga yangi kiberhujumlar, pornografiyaga kirish osonligi va bolalar bilan bog'liq muammolarni anglash kabi yangi muammolami olib kelmoqda. Ushbu muammolarga javoban maktab sharoitida o'quvchilarni qo'llab-quvvatlash xizmatlari ham o'sdi. Maktab sharoitida bolalarni qo'llab-quvvatlash xizmatlari o'sib borishi bilan, maktabning ijtimoiy ishchilariga bolalarning o'zgarib borayotgan ehtiyojlari bilan bir qatorda, boshqa mutaxassislarnikiga nisbatan o‘z rollarini qayta belgilashga bo'lgan ehtiyoj ham ortib bormoqda. Ushbu o'zgarish Singapurdagi maktab ijtimoiy ishchisi o'ynashi kerak bo'lgan hamkorlik rolining muhimligini ta’kidlaydi. O'quvchilar va ularning oilalari bilan bog'lanish uchun maktablar bilan hamkorlik qilishdan tashqari, maktab ijtimoiy ishining vazifasi o'quvchilarni qo'llab-quvvatlash xizmatining boshqa mutaxassislari bilan umumiy natijalarga asoslangan ishonchli, hurmatli va o'zaro bog'liq professional munosabatlarni o'matishdan iborat. Singapurda bugungi kunga qadar maktab ijtimoiy ishchilarining roli ijtimoiy-iqtisodiy sharoit, moliyalashtirish, siyosatdagi o'zgarishlar va bolalarning paydo bo'lgan ehtiyojlari bilan shakllandi. Maktabdagi ijtimoiy ishlami shakllantiruvchi ushbu tashqi omillarga qaramay, maktab ijtimoiy xizmatchilari o'zlarining roliga ixtisoslashgan mahorat va bilimlar to'plamiga asoslanib, bolalarni maktab sharoitida jalb qilish, faollashtirish va imkoniyatlarini kengaytirishga taklif qiladigan hissasiga ham e’tibor berishadi. Gonkong 1970-yillarda maktab ijtimoiy ish dasturini hukumat va xususiy idoralar hamkorligida boshladi. Gongkong Xitoy xalq Respublikasiga qaytib, maxsus ma’muriy hududga aylanganidan beri ushbu dastur davom etadi. Birlashgan Arab Amirliklari 1972-yildan boshlab, maktabda ijtimoiy ish bo'yicha keng qamrovli dasturlarni amalga oshirib kelmoqda. Polsha Respubiikasida Xalq ta’limi vazirligi 1975-yilda ijtimoiy pedagogika (maktabda ijtimoiy pedagogika) kasbini ta’sis etdi. Taqdim etilayotgan xizmatlar maktabdagi bolalarni va ularning oilalarini baholash, moliyaviy qo'llab-quwatlash, agentiik hamkorligi, mijozlar ishi, guruh ishi va nogiron o'quvchilar uchun alohida xizmatlarga xos ijtimoiy ish xizmatlaridir. Janubiy Koreyada xulq-atvor muammolari, giyohvand moddalarni iste’mol qilish, o'qish va yomon moslashuv maktabdagi ijtimoiy ishlarga ehtiyojlarni keltirib chiqardi. Koreyadagi maktab ijtimoiy ishining maqsadi bolalar va o‘spirinlarga akademik yutuqlarga erishishda qo'llab-quvvatlashdir. Koreyada o‘quvchilar o'rtasida o'tkazilgan so'rov shuni ko'rsatdiki, talabalar test tashvishlaridan, tushkunlikdan, ovqatlanishning buzilishidan, o'zini o'zi anglash muammosidan, o‘g‘irlik, giyohvandlik va to'dalarga a’zoligidan aziyat chekadilar. So'rovda qatnashganlarning deyarli 10 foizi o'z joniga qasd qilish haqida o'ylaganliklarini aytishgan. Shunda ta’lim vazirligi maktablarda ijtimoiy ish bo'yicha sinov loyihasini amalga oshirishga qaror qiladi. Ushbu ijtimoiy xodimlar o'quvchilarga shaxslararo munosabatlarda, maktabga moslashishda yordam beradi va muammolarni hal qilish ko'nikmalarini o'rgatadi. Psixodramma, guruhda ishlash va individual maslahat usullaridan foydalaniladi. Umuman olganda, reaksiya juda ijobiy bo'lib, shuning uchun ko’proq maktab ijtimoiy ishchilari yollandi. Shuni ta'kidlash kerakki, yollash majburiy emas. Tanlov asosida tanlab olinishi mumkin bo'lgan grant mablag'lariga asoslanadi. 2002-yilda maktabning ijtimoiy xodimlari 12 ta maktabda ishlashi asosida boshlandi. Koreyadagi maktab ijtimoiy ishchilari diqqat markazida bolishi kerak bo'lgan ba’zi sohalar quyidagilardan iborat: - o'quvchilar va o'qituvchilar o'rtasida yaxshi aloqani shakllantirish va o'rnatish; - ruhiy salomatlik profilaktikasi dasturiga ega bo'lish; - ovqatlanish muammosi bo'lgan o'quvchilarga yordam berish; - o'tish davrida o'quvchilarni qo'llab-quvvatlash (hissiy qiyinchiliklarga duch kelgan o'quvchilarni o'qishni tashlab yuborishlarini oldini olish maqsadidagi) uchun guruh ishi. Janubiy Afrika maktablarida ijtimoiy ishlarga bo'lgan chtiyoj 1940- yillarning oxirida tan olingan. 1948-yilda Transvaal va Natal ta’limi bo'limi maktabning ijtimoiy ta'minotining ba’zi ehtiyojlarini qondirish uchun maxsus o'qituvchilarni yoki tashrif buyuradigan o'qituvchilatni tayinlagan. Qo'shimcha ravishda janubiy Afrikadagi ijtimoiy ta’minot tizimida maktab ijtimoiy ishlariga ehtiyoj 1970-yillarning oxirlarida jiddiy tashvish manbai bo'lgan. Shunday qilib, qo'llab-quwatlash uchun maktab ijtimoiy ishining ahamiyati Janubiy Afrikada ta’limni rivojlantirishda tan olingan. 1970-yillardan so'ng Janubiy Afrikaning turli tadqiqotchilari Janubiy Afrika ta’lim tizimidagi maktablar tomonidan ijtimoiy ishlarga yanada ehtiyoj borgin ta’kidlab o‘tdilar va 1970-yillarda Ijtimoiy xizmatlarni tartibga soluvchilar, masalan: Bolalar va oilalarni himoya qilish bo‘yicha Milliy Kengash 1974; Farovonlik bo‘yicha milliy kengash, Professional tashkilotlar; Ijtimoiy ish bo‘yicha komissiya; Ijtimoiy himoya institutlari ijtimoiy ishlarni turli sohalarga taqdim etish zarurligini ko‘rsatib berdilar. Yaponiya hukumati bolalar qashshoqligiga qarshi kurash usullaridan biri sifatida ijtimoiy ishchilarni maktablardagi bolalarni qo'llab-quvvatlashda muhim rol o'ynashini anglab etgan. Darhaqiqat, maktab ijtimoiy ishchilari oila, maktab va jamoatchilik o'rtasida rishtalar yaratib, bolalarning muvaffaqiyati va farovonligini qo'llab-quvvatlashlari mumkin. Ozarbayjonda maktabdagi ijtimoiy ish 2012-yildan boshlangan. Ozarbayjon maktablarida psixologlar bor, ammo ularning roli noaniq, ular cheklangan tayyorgarlikka ega va ularda qonuniy hujjatlar yoki ko'rsatmalar mavjud emas. Biroq, maktab psixologlarining hozir bo'lishi maktablar va o'quvchilar duch kelayotgan ijtimoiy muammolarni hal qilish uchun еtarli emas. Maktab psixologlari bilan hamkorlikda ishlaydigan ijtimoiy ishchilarning ko‘p funksiyali o'rni maktab muhitida paydo bo'lgan muammolarni yaxshiroq hal qilishga imkon beradi. Maktab sharoitidagi ijtimoiy ishchilar muammoni kompleks hal qilish, maktab, oila va jamoadan ko'plab manbalarni, resurslarni jaib qilish nuqtai nazaridan samarali. Ozarbayjon nuqtai nazaridan shuni ta’kidlash mumkinki, maktablarda ijtimoiy ishchilar ishtirokisiz maktabni tashlab ketish, huquqbuzarlik, ishdan bo'shatish, erta turmush qurish, bolalarga yo'naltirilgan xizmatlarning yo'qligi va maktab, ota-onalar hamda jamoatchilik o'rtasidagi hamkorlikni yaxshi yo'lga qo'yilmaganligi kabi muammolarni еtarlicha еchish qiyin bo'lishi mumkin. Chunki Ozarbayjonda maktab ijtimoiy ishchilar o'quvchilar va ularning oilalariga quyidagi xizmatlarni ko'rsatishadi: - o'quv faoliyatidagi tizimli to'siqlarni aniqlash va hal qilish; - muammolarni hal qilishda manfaatdor tomonlarni qo'shma ishlarda birlashtirish uchun o'zgarish agentlari sifatida harakat qilish; - ehtiyojlarni baholash va rivojlanishni monitoring qilish; - ma’muriyat va xodimlarga o'quvchilarning o'qish va akademik muvaffaqiyatlarga bo'lgan javoblarining oilaviy, madaniy va jamoaviy qismlarini tushunishda yordam berish; - oilalarni, hamjamiyat va boshqa manfaatdor tomonlar bilan aloqasini bog'lash; - jamoat tashkilotlari va boshqa xizmat ko'rsatuvchi provayderlar bilan birgalikda ta’lim va jamoat xizmatlarini ko'rsatishni muvofiqlashtirish xizmatlarini qamrab oladi. Maktabdagi ijtimoiy ishlarning natijalari va ta’sirini doimiy ravishda baholab borgan holda, ushbu xizmatlar hukumat qarorlarini qabul qiluvchilarga davlat qonunchiligiga kiritilishi mumkin. Bu jarayonda asosiy manfaatdor tomonlar - ta’lim vazirligi, davlat va xususiy universitetlarning ijtimoiy ish bo'limi, mahalliy va xalqaro agentliklar, maktab ma’muriyati, o'qituvchilar, o'quvchilar, oilalar, ota-onalar va jamoalar hisoblanadi. Hozirgi kunda Ozarbayjon hukumati xalqaro miqyosda tan olingan eng yaxshi tajribalarni joriy qilishni ko'rib chiqmoqda va shu sababli g'oyalar islohotlar uchun ochiq. Ushbu maqsadga erishish uchun Ozarbayjon hukumati 2013-yilda yangi ta’lim strategiyasini qabul qildi, unda nogiron bolalar ehtiyojlarini qondirishga yo'naltirilgan bir qator islohotlar ko'zda tutilgan. Ushbu strategik milliy maqsadlarga erishish uchun maktab ijtimoiy xizmatchilari maktab sharoitida xizmat ko'rsatishda asosiy rol o'ynashi kerak. Shunday qilib, bolalarga ta’lim huquqlarini amalga oshirish va nafaqat ta’lim tizimiga, balki umuman jamiyatga integratsiyalashuv jarayoniga hissa qo'shishda maktab ijtimoiy ishchilarining o'rni beqiyosdir. Rossiya maktabida ijtimoiy ish (yoki ijtimoiy pedagogika, odatda shunday nomlanadi) 1920-1930 yillarda paydo bo'lgan. A.S.Makarenko (1922) va S.T. Shatskiy (1962) kabi rus o'qituvchilarining L.S.Vigotskiy (1926) va L.V. Zalkind (1929) kabi psixologlarning ko'plab ahamiyatli ishlari bolalarning ijtimoiy ta’limiga qaratilgan. Sotsialistik tizimda, hech qanday ijtimoiy muammolar yo'qligini nazarda tutgan SSSR sotsialistik mafkurasi ushbu bilim va amaliyotning rivojlanishiga to'sqinlik qildi. Rossiyada ijtimoiy pedagogika instituti rasmiy ravishda 1990-yilda mamlakatdagi ijtimoiy-iqtisodiy inqiroz davrida tashkil etilgan va shu davrdan boshlab nazariy yondashuvlar hamda amaliyotlarni ishlab chiqish boshlandi. Maktab ijtimoiy ishchilarining (ijtimoiy pedagoglarning) ish tavsifi, funksional vazifalari va ish joylari aniqlandi. Oliy o'quv yurtlarida ijtimoiy pedagoglarni tayyorlashga alohida e’tibor berildi. Hozirgi vaqtda Rossiyada maktabda ijtimoiy ish kasbiy faoliyati rivojlanish bosqichidadir. O.Pushkinning ta’kidlashicha “....rivojlanishning eng muhim muammolaridan biri maktab ijtimoiy ishchilarining rasmiy va funksional majburiyatlarini belgilaydigan me’yoriy hujjatlar yo'qligidir. Bu, masalan, maktab ijtimoiy ishchilari va maktab psixologlari o'quvchilar va o'qituvchilar uchun maslahatlar berishganda, rollarni chalkashtirishga olib keladi. Ijtimoiy ish bo'yicha ma’lumotga ega bo'lmagan kishi (masalan, o'qituvchilardan biri) maktabda ijtimoiy ishchi lavozimini egallaganida, bundan ham yomon. Shuningdek, maktab ijtimoiy ishchilarining haqiqiy faoliyati ba’zida mutaxassislarni tayyorlash bilan mos kelmaydi”. Ko'pgina mamlakatlar professional birlashmalar himoyasi, kasbiy standartlarni takomillashtirish, o'qitish va ish tavsifini ishlab chiqish orqali maktab ijtimoiy ishining rivojlanishiga yordam beradilar. Maktabda ijtimoiy ish bo'yicha katta xizmat ko'rsatgan mamlakatlar tajribasi shundan iboratki, umumiy ijtimoiy ish uyushmalari maktablarda ishlaydigan ijtimoiy ishchilarning ehtiyojlariga еtarlicha e’tibor bermaydilar. Finlyandiya, Gana, Mo'g'uliston, Shvetsiya va AQSH singari bir qator mamlakatlarda maktab ijtimoiy ishlariga ixtisoslashgan uyushmalar tashkil etilgan bo'lib, ular maktablarda qo'llab-quvvatlash xizmatlarining amalga oshirilishiga ta’sir qiladigan boshqarmalar yoki ta’lim vazirliklari hamda boshqa qaror qabul qiluvchilar bilan samarali aloqani ta’minlaydilar. Mutaxassislik uyushmasi, shuningdek, maktab hamshiralari va maktab psixologlari kabi boshqa yordamchi xodimlar vakili bo'lgan professional uyushmalar bilan hamkorlik qilish kabi qo'shma faoliyatga yordam beradi. Milliy assotsiatsiyalar davlat darajasida targ'ibot ishlarini olib borsa, viloyat yoki tumandagi maktablardagi ijtimoiy ish uyushmalari ko’pincha mahalliy ijtimoiy ko'nikma va tajribani ta’minlaydilar. 1991-yilda SSSRning tarqalishi natijasida mustaqil bo'lgan Markaziy Osiyo mamlakatlari ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish, qadriyatlar, urf-odatlar, milliy tarbiya tizimiga asoslanganligi uchun maktablardagi ijtimoiy ish mutaxassisligiga zaruriyat еtarli darajada bilinmagan. Lekin, bugungi kundagi dunyo miqyosidagi globallashuv jarayoni xalqaro hamkorlik, axborot kommunikatsion ITE texnologiyalarning o'sishi, iqtisodiyotni rivojlanishi, aholining progressiv o'sishi, rivojlangan mamlakatlar ta’lim tizimi sinovidan o'tgan ijtimoiy ish kasbini maktab yo'nalishini mutaxassisligini talab qilmoqda. Alohida ta’kidlash kerakki, bolalar, yoshlar, o'quvchilar muammolarini erta aniqlash va yordam ko'rsatish hamda oila, mahalla, maktab hamkorligini yanada rivojlantirish istiqboldagi maktabda ijtimoiy ish mutaxassisligi Markaziy Osiyo mamlakatlarida, jumladan, Respublikamiz O’zbekiston maktablarida ham mavjud emas. Ijtimoiy ish mahalliy muammolarni hal qilish uchun tashkil etiladi. Ammo, aniq-ki, maktabdagi ijtimoiy ishchilar duch keladigan muammolar turli madaniyatlar va mamlakatlarda juda o'xshashdir. Bolalar va yoshlar dunyodagi ko'plab maktablarda bir xil muammolarni keltirib chiqaradilar hamda maktab xodimlari ta’lim maqsadlariga erishishda shunga o'xshash ko'plab bosimlarga duch keladilar. Bunda maktab ijtimoiy ishchilari butun dunyodagi hamkasblari duch keladigan mahalliy muammolarni hal qilishadi. Xalqaro professional aloqa muhim ahamiyat kasb etadi. So'nggi o'n yillikda axborot kommunikatsiya texnologiyalarining ko'plab mahsulotlari orqali maktab ijtimoiy ishchilariga xalqaro tarmoqlarda ishtirok etish, internetdan ma’lumot olish va ko'plab mamlakatlarning ijtimoiy ish resurslaridan o'z amaliyotlarini takomillashtirish uchun foydalanish imkonini berdi. Maktabdagi ijtimoiy ishlarning xalqaro tarmog`i (http://intemationalnet workschoolsocialwork.htmlplanet.com/Intemational%20Network/Index.html) xalqaro aloqalarning bir eshigi bo'lib, 40 dan ortiq mamlakatda maktablarning ijtimoiy ish dasturlari va professional uyushmaiariga kirishni ta’minlaydi hamda xalqaro professional aloqalami qo'llab-quvvatlaydi. Maktabda ijtimoiy ish bo'yicha xalqaro anjumanlar Shimoliy Amerikada (1999 yilda Chikagoda), Yevropada (2003 yilda Stokgolmda), Osiyoda (2006 y. Pusan), Yangi Zelandiyada (Oklend 2009) va Ganada (Akkra 2012) o'tkazilib, amaliyotchilar, o'qituvchilar, talabalar va o'quvchilarni birlashtirdi. Bu esa ko'plab mamlakatlarning ijtimoiy ish xodimlarini, ijtimoiy ishchilarni xalqaro aloqalarni tiklashga, mustahkamlashga xizmat qiladi. Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|