Türkçesi: Hilmi Ziya Ülken
Yüklə 1,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Önerme XVII, scolie.
- S. 171 ’de verilmiş hayal ve hayal gücü tanım ları açıkça ruhun tabiliğini, köleliğini gösterirler ve ispat ederler. Çok geniş ölçüde dış nedenlerle, tabiatın ortak düzeni ile gerektirilmiş olan bedenin şimdiki halini ifade eden duyumları duymak veya tasavvurları teşkil etmeden kendimizi alıkoyamayız; pasif olmamaklık edemeyiz. Bu nunla birlikte bu, etkin bir hayal gücünün tasarlanması mı demektir? Scolie’nin son satırlarında Spinoza açıkça aksini söylüyor ve beşinci bölümde beden duygulanışlarının ve bundan dolayı, ruhta teşekkül eden duyusal tasarlayışların bir dereceye kadar egzersizle Akla tabi olabilece ğini gösteriyor. Pieter Balling’e gönderdiği 17’nci mektup bu konuda çok değerli bir not veriyor: “Bir başka kimseyi seven ve bu kimseyle zihni dolu olan birisi, sanki bu başka kimsenin özünü benimser ve bedeni de bu yüzden değişikliğe uğrar; kendi bedenimizin fikri ile meşru bir evlatlık münasebeti kuran bir fikir -bunun için Spinoza oğlunu düşünen bir baba misalini alıyor— ruhumuzun gücü ve onun beden süresi boyunca kökü, bu sürede olan tasarlanışları meydana getirme yetisini göstermek sure tiyle bizde cisimleşir, böylece hür ve rattionnel olan, ya da hiç değilse böyle olmaya meyleden sanat yaradışı, öz bakımından bilgiden ibaret sa natçının kişiliğinin ifadesi bu suretle mümkün bir hale gelmiştir. Spino za, hakikatte, bu etkin hayal gücü teorisini tam geliştirmemiştir ve beşinci bölümde, yalnız ahlak düzenine ait düşüncelerle kanmaktadır; hatta zihin le münasebeti bakımından göz önüne alınan hafıza teorisini geliştirmiyor; bunlardan her ikisi de birkaç kelime ile tahmin edilmiş, sezilmiş, işaret edilmiş, fakat izah edilmemiştir; bunun için onlar üzerine okuyucunun dikkatini çekmek gerektiğine inanıyorum. Chronicon Spinozanum’un IV’üncü cildine burada işaret etmeye kalkıştığım Spinoza’daki hayal gücü teorisi hakkında kısa bir not yayımladım. Yüklə 1,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|